W tym odcinku Drogi do ekologii nasz reporter Cyril Fourneris udaje się do Amsterdamu i Luksemburga, aby porozmawiać z przedsiębiorcami i badaczami na pierwszej linii frontu europejskiej walki z elektroodpadami.
Europejczycy dużo konsumują. Kupujemy wiele urządzeń elektronicznych, a gdy się psują, często wymieniamy je na nowe. Konsumenci skarżą się jednak, że kupowane przez nas smartfony i urządzenia nie są trwałe, przez co nie mają innego wyjścia, jak tylko je wymienić.
Jednak kupowanie nowych towarów zamiast ich naprawiania kosztuje każdego roku miliardy euro. Jak zatem możemy produkować i konsumować inaczej, aby produkty zrównoważone, nadające się do naprawy i recyklingu stały się normą?
Prawo do naprawy: „Na świecie nie ma wystarczających zasobów, abyśmy mogli utrzymać takie zachowanie”
Amsterdam to raj z drugiej ręki. W holenderskim mieście powstał także koncept kawiarni Repair.
Obecnie na całym świecie działają tysiące kawiarni Repair. Zasada jest prosta: naprawiać urządzenia elektroniczne, aby konsumenci nie musieli wydawać więcej i wyrzucać rzeczy, które można naprawić – tworząc w ten sposób e-odpady.
Była dziennikarka Martine Postma stworzyła tę koncepcję w Amsterdamie w 2009 roku. „Dla mnie to była próba, chciałam sprawdzić, czy coś takiego mogłoby zadziałać. I udało się” – powiedziała TylkoGliwice.
„Przyzwyczailiśmy się do tego, że rzeczy są tanie i że zakup nowego jest w wielu przypadkach tańszy niż udanie się do profesjonalnego warsztatu. Musimy to zmienić. Ponieważ na świecie nie ma wystarczających zasobów, abyśmy mogli utrzymuj to zachowanie.”
W ramach kampanii na rzecz zwalczania kultury wyrzucania przedmiotów wkrótce w Europie wejdzie w życie zbiór przepisów, których celem będzie ułatwienie i obniżenie kosztów napraw, nawet po wygaśnięciu gwarancji.
W marcu 2023 r. Komisja Europejska przyjęła nowy wniosek w sprawie wspólnych zasad promujących naprawę towarów, znanych jako prawo do naprawy.
UE twierdzi, że przyniesie to oszczędności konsumentom i wesprze cele Europejskiego Zielonego Ładu, m.in. poprzez ograniczenie ilości odpadów.
Wniosek zagwarantuje, że więcej produktów zostanie naprawionych w ramach gwarancji prawnej, a konsumenci będą mieli łatwiejsze i tańsze możliwości naprawy produktów po wygaśnięciu gwarancji prawnej lub gdy towar przestanie działać ze względu na zużycie.
Aby podążać w tym kierunku, Unia Europejska ma inny ważny projekt: rozporządzenie w sprawie ekoprojektu dla produktów zrównoważonych (ESPR). Wniosek polega na ujednoliceniu wymogów, aby produkty sprzedawane w UE były łatwiejsze do naprawy, recyklingu lub ponownego użycia.
Ustanawia ramy ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla określonych grup produktów, aby znacząco poprawić ich obieg zamknięty, wydajność energetyczną i inne aspekty zrównoważenia środowiskowego.
Profesor inżynierii wzornictwa przemysłowego na TU Delft, Bas Flipsen, bada nasze urządzenia codziennego użytku. Oprowadził nas po swoim laboratorium.
„Oceniamy łatwość demontażu, a potem oceniamy także możliwość recyklingu” – wyjaśnił.
Laboratorium bada również starzenie się produktów i postawy konsumentów.
„To, co zawiedzie w elektrycznej szczoteczce do zębów, to na przykład bateria. Trzeba więc ją odkleić i rozebrać. Ale są też inne rzeczy: degradacja plastików, degradacji gumy. Ale także plastikowe części wyblakną” – ujawnił Bas Flipsen.
„Ludzie wyrzucają je do kosza. To zrozumiałe. Można jednak to zmienić, zwiększając dostępność baterii lub zachowując jej estetyczny wygląd przez dłuższy czas”.
Te poprawki oznaczałyby potencjalne dodatkowe koszty dla producenta, ale oszczędności dla konsumentów. W tym przypadku kilka zasad musi coś zmienić.
„Musimy zmienić sposób, w jaki projektujemy rzeczy, ale także sposób, w jaki je sprzedajemy. Uważam, że dzięki prawu do naprawy, ale także nowym zasadom i przepisom, które wejdą w 2024 r., jest to duży krok w kierunku bardziej zrównoważona przyszłość” – dodał Bas Flipsen.
Fairphone: „Zajmujemy się zmienianiem branży”
Ale czy urządzenie elektroniczne naprawdę może być bardziej zrównoważone? Po powrocie do Amsterdamu odwiedziliśmy start-up, który podejmuje wyzwanie.
Miquel Ballester jest dyrektorem ds. zarządzania produktami w Fairphone. Holenderski producent elektroniki stara się minimalizować wpływ swoich urządzeń na etykę i środowisko, stosując materiały pochodzące z recyklingu i pochodzące ze sprawiedliwego handlu.
Najnowszy Fairphone 5 można rozebrać za pomocą prostego śrubokręta, a płaska konstrukcja ułatwia wymianę części zamiast wyrzucania telefonu. Miquel upiera się jednak, że to, co robi, nie jest rewolucyjne.
„Powiedziałbym, że zasada trwałości jest najstarszą zasadą inżynieryjną. Budujesz rzeczy, aby trwały” – powiedział TylkoGliwice.
„Wytworzenie wszystkiego, co ma płytkę drukowaną, kosztuje dużo energii. Kiedy już to zrobisz, musisz upewnić się, że będzie ono używane tak długo, jak to możliwe. A to jest trudne, ponieważ partnerzy na całym świecie wciąż myślmy trochę zbyt liniowo. Ale powiedziałbym, że to jest nasz biznes. Zajmujemy się zmienianiem branży. A robimy biznes, ponieważ biznes jest potężnym narzędziem kształtowania gospodarki, a także wpływania na popyt. Aby przekonać konsumentów do co jest możliwe i co powinno tam być.”
Projekt paszportu produktu w Luksemburgu: Udostępnianie danych, zapewnienie przejrzystości
„Wzmocnienie pozycji konsumentów” to cel kolejnej nowej europejskiej dyrektywy zwanej Kartą Danych o Obiegu Zamkniętym Produktu, w skrócie PCDS, która ma zapewnić więcej informacji na temat zrównoważonego rozwoju produktów i zwalczania ekologicznego prania pieniędzy.
Jak zatem możemy być lepiej poinformowani o tym, co kupujemy? Aby się tego dowiedzieć, udamy się do Luksemburga – kraju, który uruchomił projekt paszportu produktu.
„Luksemburg stara się wdrożyć metodologię ułatwiającą przekazywanie informacji na temat właściwości produktów o obiegu zamkniętym w całym łańcuchu wartości, tak aby były one dostępne wraz z produktami wprowadzanymi na rynek” – wyjaśnił Jérôme Petry, kierownik projektu w Ministerstwie Gospodarki Luksemburga.
Chociaż dane cyfrowe będą śledzić materiały, mogą pochodzić z bardzo daleka. Dlatego też wprowadzono nową normę ISO, która gwarantuje przejrzystość w całym łańcuchu, aż do sklepów.
„Będziemy dysponować informacjami na temat składu (urządzenia), tego, czy zawiera ono jakiekolwiek materiały niebezpieczne, czy znajdują się w nim części zamienne, jaka jest zawartość materiału pochodzącego z recyklingu itd.” – powiedział Jérôme Petry. „Musimy również upewnić się, że te informacje będą trwałe przez długi czas, ponieważ później będziemy chcieli je naprawić, odnowić lub cokolwiek innego, ale może to nastąpić pięć lub dziesięć lat później”.
Projekt odzwierciedla jeden z głównych celów europejskiego rozporządzenia ESPR: „paszport produktu cyfrowego”, który powinien stać się normą w Europie.
Dane z inicjatywy luksemburskiej można by wprowadzić bezpośrednio do tego paszportu, będącego kamieniem węgielnym przyszłego wspólnego rynku.
„Jeśli mamy 27 różnych rozporządzeń, jeśli mamy 27 różnych zastosowań, bardzo trudno jest zapewnić obieg zamknięty na rynku wewnętrznym” – powiedział Lex Delles, Minister Gospodarki ds. MŚP i Energii Luksemburga.
„Dlatego ESPR jest tak ważny: ułatwia wymianę między różnymi firmami zajmującymi się kwestiami obiegu zamkniętego w całej Europie”.
