O nas
Kontakt

Jon Fosse: przewodnik po autorze, zdobywcy Nagrody Nobla

Laura Kowalczyk

Jon Fosse: przewodnik po autorze, zdobywcy Nagrody Nobla

Norweski pisarz Jon Fosse jest najnowszym laureatem literackiej Nagrody Nobla. Jest osobą wagi ciężkiej w dziedzinie opowiadania historii, ale nie jest powszechnie znany w anglojęzycznym świecie. Być może to się wkrótce zmieni.

Jon Fosse jest niezwykle utalentowanym autorem sztuk teatralnych, powieści, poezji, esejów, tłumaczeń i literatury dla dzieci. A jednak dla wielu osób może to być pierwszy raz, kiedy o nim słyszą. Mimo ogromnego uznania, jakie jego sztuki zyskały w Norwegii, rzadko były one wystawiane m.in. na scenie angielskiej.

Tak naprawdę dopiero, gdy Fosse został przejęty przez niezależne wydawnictwo Fitzcarraldo Editions, większość jego dzieł w ogóle doczekała się tłumaczeń na język angielski. Wydawnictwo Fitzcarraldo Editions zostało założone w 2014 roku i szybko zyskało imponującą sławę dzięki tłumaczeniom pięciu laureatów Nagrody Nobla: Swietłany Aleksijewicz (2015), Olgi Tokarczuk (2018), Annie Ernaux (2022) i Jona Fosse (2023).

Mając to na uwadze, oto nasz krótki przewodnik po laureatze Nagrody Nobla Jonie Fosse.

Trochę biografii

Fosse urodził się w 1959 roku w Haugesund w Norwegii. Jest dzieckiem kwakrów i luterańskich pietystów. Na jego twórczość wpłynęło duchowe otoczenie i niemal śmiertelny wypadek, gdy miał zaledwie siedem lat.

Zaczął pisać w młodym wieku, zanim rozpoczął studia na Uniwersytecie w Bergen. Jego pierwsza powieść „Raudt, svart” (Czerwony, Czarny) została opublikowana w 1983 roku, kiedy Fosse miał jeszcze dwadzieścia kilka lat. Ta pierwsza powieść stanowiła zerwanie z popularnym wówczas w Norwegii stylem socrealizmu, który mimo to wyraźnie poruszał temat samobójstwa. Od tego czasu konsekwentnie publikuje w różnych mediach.

Gunn Berit Wiik / Strilen/Gunn Berit Wiik / Strilen / NTB
Jon Fosse rozmawia z prasą o zdobyciu Nagrody Nobla na nabrzeżu we Frekhaug w Norwegii, czwartek, 5 października 2023 r.

Proza

Wydawane w latach 1995-1996 książki Fosse „Melancholia I-II” są przykładem ekspansywnego arsenału literackiego Fosse. Opowiadając fabularyzowaną historię dziewiętnastowiecznego norweskiego artysty Larsa Herterviga, Fosse odtwarza wydarzenia, które doprowadziły do ​​załamania psychicznego Herteviga, wplatając w narrację perspektywę wewnętrzną i zewnętrzną.

Jednym z najbardziej znanych zbiorów opowiadań Fosse’a jest jego „Scenes from a Childhood”, wydany jako zbiór w języku angielskim w 2018 roku. Zestawiając prace od początku jego kariery do 2013 roku, jest to doskonałe miejsce do zapoznania się z odważnymi stylami Fosse’a – zarówno czasami minimalistyczny i zapierający dech w piersiach odważny w swoich wyobrażeniach.

Prace dramatyczne

Dziesięć lat po wydaniu pierwszej powieści pierwszą sztuką Fosse’a, którą Fosse wystawił w 1994 r., była „Og aldri skal vi skiljast” (I nigdy się nie rozstaniemy). Jednak była to sztuka, którą napisał wcześniej, „Nokon kjem til å komme” (Ktoś przyjdzie), wystawionym po raz pierwszy w 1996 roku w Paryżu, pozwolił w pełni poznać talent dramatyczny Norwega.

Spektakl opowiada o parze, która zaszyła się na odludziu, oczekując przybycia. Grając w „Czekając na Godota” Samuela Becketta, Fosse zgłębia temat niepokoju i zazdrości w związkach, zadziwiając publiczność.

Pontus Lundahl/Pontus Lundahl/TT
Książki norweskiego pisarza Jona Fosse można oglądać w Akademii Szwedzkiej, wkrótce po ogłoszeniu literackiej Nagrody Nobla, na Giełdzie Papierów Wartościowych w Sztokholmie

Arcydzieło

Fosse nadal gromadzi niesamowity dorobek dynamicznych dzieł. Jego sztuki były szeroko wystawiane na całym świecie, ale to najnowsze dzieła prozatorskie najwyraźniej przechyliły szalę jurorów Nagrody Nobla. Jego septologia – siedem książek wydanych w trzech wydaniach – to jego opus magnum. Liczący 1250 stron monolog starszego artysty Asle’a rozmawiającego ze sobą jest arcydziełem refleksji i duchowego wyznania.

Za swoją pracę Fosse został doceniony na arenie międzynarodowej przed Nagrodą Nobla. Zdobył Nagrodę Ibsena w 1996 r. i Nagrodę Ibsena w 2010 r.; w 2011 roku otrzymał Grotten, honorową rezydencję króla Norwegii; a jego ostatnie wydanie septologii było nominowane do Międzynarodowej Nagrody Bookera w 2022 roku.