Eksperci ostrzegają, że kraje UE znacznie zwiększyły wskaźniki recyklingu, ale tempo tego postępu maleje.
Przeciętny obywatel UE wygenerował w 2020 r. 4,8 tony odpadów, ale tylko 38% z nich zostało poddanych recyklingowi. W niektórych państwach członkowskich ponad 60 procent odpadów z gospodarstw domowych nadal trafia na składowiska.
Recykling naszych śmieci to kluczowy sposób na zmniejszenie zużycia zasobów pierwotnych poprzez zastąpienie ich materiałami wtórnymi, które zostały już użyte przynajmniej raz.
Ponieważ Europa dąży do gospodarki w pełni o obiegu zamkniętym, jak poszczególne kraje radzą sobie z gospodarką odpadami? Ile odpadów wytwarza się i poddaje recyklingowi na mieszkańca w Europie? A które kraje europejskie poddają najwięcej recyklingowi?
Przeszukanie stosów danych w celu znalezienia odpowiedzi jest trudne, ale ustalenie różnych definicji pomaga nam ocenić wyzwania stojące przed Europą w zakresie odpadów.
Gospodarstwa domowe wytwarzają jedynie 9% wszystkich odpadów
W 2020 r. łączna ilość odpadów wytworzonych w UE przez wszystkie rodzaje działalności gospodarczej i gospodarstwa domowe wyniosła 2 154 mln ton metrycznych. Oznacza to 4815 kg na osobę.
Gospodarstwa domowe wygenerowały jedynie 9,4% tej sumy śmieci.
Za wytwarzane odpady w dużej mierze odpowiadają budownictwo (37,5%) oraz górnictwo i wydobywanie (23,4%), generując ponad 60% wszystkich odpadów w UE.
Usługi wodno-ściekowe stanowiły 10,8 proc., a produkcja przemysłowa 10,6 proc.
Niemcy i Francja wytwarzają jedną trzecią odpadów w UE
Największy udział w całkowitej ilości odpadów wytworzonych w UE miały Niemcy (401 mln ton) i Francja (310 mln ton). Od 2020 r. te dwa kraje były odpowiedzialne za jedną trzecią odpadów w UE, odpowiednio 19 i 14%.
Wielka Brytania (282 mln ton), były członek bloku, wyprodukowała trzecią co do wielkości ilość odpadów, za nią plasują się Włochy (175 mln ton) i Polska (170 mln ton).
Ponieważ odpady wydobywcze są jednym z największych strumieni odpadów w UE, wyłączenie tego umożliwia nam łatwiejsze porównywanie krajów według Eurostatu, oficjalnego urzędu statystycznego UE.
Ile odpadów wytwarza każdy mieszkaniec UE?
W 2020 r. na mieszkańca UE wytworzono równowartość 4,8 tony odpadów.
Liczba ta obejmuje 3080 kg głównych odpadów mineralnych i 1735 kg odpadów z innych źródeł. Innymi słowy, 64 procent odpadów w UE, w tym skała płonna i odpady poflotacyjne (pozostałość po rudie), powstaje w wyniku wydobycia.
Według najnowszych danych ilość odpadów wytwarzanych na osobę wahała się od 1,5 tony w Chorwacji do 21 ton w Finlandii w państwach członkowskich UE.
Bułgaria (16,8 ton) i Szwecja (14,7 ton) za Finlandią. Dane liczbowe w Niemczech i Francji były bardzo zbliżone do średniej UE wynoszącej 4,8 tony.
Utylizacja odpadów: odzysk czy unieszkodliwianie?
W 2020 r. w UE przetworzono 1 971 mln ton odpadów. Ponieważ liczba ta nie uwzględnia eksportu, a uwzględnia import, nie jest bezpośrednio porównywalna z ilością odpadów wytwarzanych w bloku.
Przetwarzanie odpadów dzieli się na dwie główne kategorie: odzysk i unieszkodliwianie. Odzysk obejmuje recykling, odzysk energii i wypełnianie wyrobisk – w przypadku gdy odpady wykorzystuje się do restrukturyzacji obszarów wydobytych, takich jak żwirownie i kopalnie podziemne. Utylizacja obejmuje składowanie i spalanie.
Eurostat ustalił, że 39,9% przetworzonych odpadów poddano recyklingowi, 12% zasypano, a udział odzysku energii wyniósł 6,5%.
W UE udział przetwarzania odpadów wzrósł z 45,9 proc. w 2004 r. do 59,1 proc. w 2020 r., natomiast udział unieszkodliwiania spadł w tym samym okresie z 54,1 proc. do 40,9 proc.
Poziom recyklingu w UE wynosi około 40 procent
W 2020 r. udział recyklingu w całkowitej utylizacji odpadów w UE wyniósł 39,9 proc. Wskaźnik recyklingu znacznie się różnił od 5,2% w Rumunii do 83,2% we Włoszech.
Wskaźnik recyklingu był wyższy od średniej w UE we Francji (54,2 proc.) i Niemczech (44 proc.), czyli dwóch wiodących krajach pod względem największej ilości wytwarzanych odpadów.
Udział recyklingu w całości przetwarzania odpadów był znacznie niższy w Finlandii (9,5 proc.), gdzie ilość odpadów wytworzonych w przeliczeniu na mieszkańca była najwyższa spośród wszystkich krajów członkowskich UE. Wskaźnik ten był niski także w sąsiedniej Szwecji (11,9 proc.).
Zbiór danych Eurostatu nie obejmuje Wielkiej Brytanii, ale według Urzędu Statystyk Krajowych udział „recyklingu i innego rodzaju odzysku” w 2018 r. w Wielkiej Brytanii wyniósł 50,4%. Liczba ta nie obejmuje wypełniania wyrobisk (6,6%) .
Dlaczego zapisy dotyczące recyklingu w krajach europejskich są tak różne?
Główną przyczyną ogromnego kontrastu w udziale recyklingu jest działalność gospodarcza generująca odpady.
W 2020 r. udział górnictwa i wydobywania w ogólnej liczbie odpadów wyniósł 75 proc. w Finlandii, 77 proc. w Szwecji i 84 proc. w Rumunii.
Niektóre z największych znanych w UE zasobów minerałów wykorzystywanych do produkcji akumulatorów i innych produktów znajdują się w Finlandii, gdzie działa około 40 kopalni produkujących między innymi nikiel, cynk, lit, kobalt i złoto.
Połowa odpadów komunalnych w UE jest poddawana recyklingowi
A co z rolą gospodarstw domowych w gospodarowaniu odpadami? Wygenerowały one zaledwie 9,4% wszystkich odpadów w UE. Statystyki dotyczące odpadów komunalnych dają nam pewien wgląd w odpady z gospodarstw domowych i biur, a także skład odpadów z gospodarstw domowych.
W 2021 r. w UE prawie połowa (49,6 proc.) odpadów komunalnych została poddana recyklingowi.
Najwyższy wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych miały Niemcy.
W 2021 r. wskaźnik recyklingu tego strumienia śmieci wahał się od 11,3 proc. w Rumunii do 71,1 proc. w Niemczech.
Oprócz Niemiec, sześć innych krajów UE miało wyższe wskaźniki recyklingu niż średnia UE: Austria, Słowenia, Holandia, Luksemburg, Belgia i Włochy.
Francja, Wielka Brytania i kraje skandynawskie mają niższe wskaźniki recyklingu niż średnia.
Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych wyniósł 45,1 proc. we Francji i 44,1 proc. w Wielkiej Brytanii (dane za 2018 r.). Co ciekawe, odsetek ten był niższy od średniej UE w czterech krajach skandynawskich: Szwecji (39,5), Norwegii (38,2 proc.), Finlandii (37,1 proc.) i Danii (34,3 proc.).
Wskaźniki recyklingu spadły w Norwegii i Danii
Wskaźnik recyklingu odpadów komunalnych w latach 2001–2021 wzrósł w UE o 21%.
Europejska Agencja Środowiska (EEA) ostrzega jednak, że tempo postępu w ostatnich latach maleje.
Słowenia odnotowała najwyższy wzrost poziomu recyklingu w ciągu ostatnich dwóch dekad i wyniósł 57 procent. Większość krajów UE znacząco zwiększyła w tym okresie wskaźniki recyklingu odpadów komunalnych.
Jednak stawki spadły o 6 procent w Norwegii, 2 procent w Danii i 1 procent w Austrii.
Dlaczego niektóre kraje radzą sobie lepiej z recyklingiem niż inne?
Według EEA kraje osiągające lepsze wyniki w zakresie recyklingu dysponują szerszym zakresem środków w porównaniu z krajami o niższych wskaźnikach recyklingu.
Należą do nich zakazy składowania odpadów ulegających biodegradacji lub niepoddanych wstępnemu przetworzeniu odpadów komunalnych oraz obowiązkowa selektywna zbiórka typów odpadów komunalnych, zwłaszcza bioodpadów.
Kraje czołowe posiadają również instrumenty ekonomiczne, takie jak podatki od składowania i spalania oraz opłaty za zbiórkę odpadów, które zdecydowanie zachęcają do recyklingu.
EEA stwierdziła również, że oprócz skutecznego wdrożenia krajowego prawodawstwa dotyczącego gospodarki odpadami, wysoki poziom krajowej świadomości ekologicznej przyczynił się do wysokich wskaźników recyklingu.
UE eksportuje również część swoich odpadów
Żaden obraz odpadów w UE nie jest kompletny bez sprawdzenia, ile śmieci zostaje wyrzuconych z ramy.
W 2021 r. eksport odpadów z UE do krajów spoza UE sięgnął 33 mln ton, co oznacza wzrost o 77% od 2004 r.
Import odpadów z krajów spoza UE wzrósł w tym okresie o 11 proc. i w 2021 r. wyniósł 19,7 mln ton.
Największym odbiorcą odpadów wywożonych z UE była Turcja – w 2021 r. ich ilość wyniosła około 14,7 mln ton, co stanowiło prawie połowę (45 %) całkowitego eksportu. Kwota ta była ponad trzykrotnie większa niż w roku 2004.
Które kraje UE eksportują najwięcej odpadów?
Holandia wyeksportowała 6,4 mln ton odpadów do krajów spoza UE, a następnie Belgia (4,3 mln ton) i Niemcy (3,5 mln ton).
Holandia posiada największy port tranzytowy odpadów z tworzyw sztucznych.
Według holenderskiej organizacji charytatywnej Plastic Soup Foundation eksport odpadów z Wielkiej Brytanii do Holandii wzrósł o ponad 60 procent w latach 2020–2021.
W tym samym okresie holenderski eksport tworzyw sztucznych do Ameryki Łacińskiej, Azji i Afryki wzrósł ponad dwukrotnie, co skłoniło działaczy na rzecz ochrony środowiska do potępienia wyrzucania odpadów za granicę przez holenderskich pośredników.
