Macedonia Północna jest skąpana w słońcu, więc wycofywanie się z węgla powinno być łatwe. Jednak z powodu kryzysu energetycznego dzieje się obecnie dokładnie odwrotnie: stare elektrownie węglowe emitują do powietrza ogromne ilości toksycznych emisji, a nawet otwierane są nowe kopalnie węgla brunatnego.
Z elektrowni węglowej Bitola nieustannie unosi się chmura gęstego dymu. Macedonia Północna posiada dwa huby węglowe – REK Bitola i REK Oslomej. 47 procent energii elektrycznej w kraju wytwarza się w wyniku spalania brudnego węgla brunatnego.
Brązowy materiał wydobywa się z ogromnych kopalni odkrywkowych w pobliżu elektrowni węglowych zbudowanych około 40 lat temu. Według Pece Matevskiego, dyrektora REK Bitola, ma zostać otwarta kolejna kopalnia węgla: „Wkrótce otworzymy Zivojno. W ciągu najbliższych 30 lat będziemy mieli dość węgla, aby elektrownia mogła pracować i funkcjonować!”
Wycofanie się z węgla przesunięte z 2027 na 2030 rok
Macedonia Północna zamierzała wycofać się z węgla do 2027 r. Jednak kryzys energetyczny zmusił 2-milionowy kraj do zmiany planów. Obecnie oczekuje się, że do 2030 r. spółka zrezygnuje z węgla.
W stolicy, Skopje, Nevena Smilevska jest działaczką na rzecz transformacji energetycznej w organizacji pozarządowej CEE Bankwatch. Martwi się wpływem dalszych opóźnień na potencjalną akcesję kraju do Unii Europejskiej.
„Datą zamknięcia musi pozostać rok 2030. Jest bardzo mało prawdopodobne, abyśmy mogli zlekceważyć Europejski Zielony Ład,” ona tłumaczy.
„Jeżeli do UE dojdzie, będziemy musieli zamknąć elektrownie (węglowe) przed przystąpieniem– dodaje Smilewska. „Nie ma sensu pozyskiwać dotacji na „sprawiedliwą transformację” od węgla i otwierać nową kopalnię. To jest niedopuszczalne i całkowicie zniweczyłoby strategię wyjścia z węgla”.
Najwyższa emisja SO2 na Bałkanach Zachodnich
W miarę wyczerpywania się zasobów węgla brunatnego (tzw. węgla brunatnego) kraj musi importować węgiel z sąsiednich krajów. Silne uzależnienie od paliw kopalnych nie poprawia jakości powietrza.
W 2022 roku elektrownia węglowa Bitola charakteryzowała się najwyższą emisją SO2 i pyłów w regionie Bałkanów Zachodnich. Wyemitowano 111 000 ton SO2 – 17 razy więcej niż jest to dozwolone.
Jednak średnia w kraju wynosząca 280 dni słonecznych zapewnia idealne warunki do produkcji energii słonecznej. 120 km od Skopje, w najstarszej elektrowni węglowej w Macedonii Północnej, Oslomej, nastąpi zmiana w produkcji energii. Na terenie odkrywkowej kopalni węgla brunatnego powstają elektrownie słoneczne.
Jednak zarządca elektrowni fotowoltaicznej od półtora roku czeka na wprowadzenie prądu do sieci.
„Wciąż czekamy na jakieś pozwolenia od władz– mówi Cedomir Arsouski.
Jednak niedawne porozumienie osiągnięte na COP28 może przyspieszyć transformację energetyczną Macedonii Północnej.
Międzynarodowi pożyczkodawcy ogłosili, że sfinansują plan o wartości 3 miliardów euro mający na celu całkowite zamknięcie krajowych elektrowni węglowych do 2030 roku i zastąpienie ich jednostkami zasilanymi energią słoneczną, wodną, wiatrową i gazową.
Celem jest zapewnienie „sprawiedliwej transformacji” poprzez wykorzystanie 1,7 gigawatów energii odnawialnej i zwiększenie zdolności magazynowania energii przy jednoczesnej modernizacji połączeń sieciowych.
Czy tym razem zielone ambicje Macedonii Północnej zostaną osiągnięte? Jeśli temu krajowi uda się odejść od węgla do 2030 r., może stać się wzorem do naśladowania dla całego regionu Bałkanów Zachodnich – a także dla niektórych członków UE…
