Przemysłowe serce Włoch ma przed sobą długą drogę, aby osiągnąć unijny cel, jakim jest zerowe zanieczyszczenie powietrza.
Siedząc przy kuchennym stole w Modenie, we włoskiej prowincji Emilia-Romania, Valentina przegląda historię medyczną swoją i rodziny męża.
Rak był powszechny po obu stronach – Valentina (54 l.) pokonała raka piersi kilka lat temu, a jej mąż Andrea (55 l.) niedawno uzyskał remisję raka szpiku kostnego.
„Byłoby prawdopodobne, że sytuację zaostrzą zanieczyszczenia” – mówi Valentina TylkoGliwice Green.
Dolina Padu, w której mieszka para, jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie pod względem jakości powietrza. Duże miasta, takie jak Mediolan w Lombardii i Turyn w Piemoncie, są narażone na silne zanieczyszczenia powodowane przez ruch uliczny i ogrzewanie wnętrz w wyniku spalania drewna, a także gałęzie przemysłu, takie jak rolnictwo, inżynieria i ceramika.
„Nasza rodzina jest poruszona tą sytuacją. Prawdopodobnie gdybyśmy mieszkali w innym hrabstwie bez tej dystrybucji przemysłowej, mogłoby być inaczej.”
Powiązania między zanieczyszczeniem powietrza a złym stanem zdrowia
Dwutlenek azotu, ozon i wdychane cząstki stałe (PM), zwłaszcza PM10 i PM2,5, należą do najbardziej szkodliwych produktów w atmosferze. Powodują poważne zagrożenie dla zdrowia ponad 16 milionów Włochów mieszkających w Dolinie Padu.
Według zbiorów danych opublikowanych przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) w 2021 r. we Włoszech doszło do 11 282 przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na dwutlenek azotu, co stanowi najwyższy wynik w Europie.
Rak jest także drugą najczęstszą przyczyną zgonów w kraju, przy czym rak płuc jest przyczyną największej liczby zgonów wśród mężczyzn i kobiet.
Mimo że północ jest bogatsza ekonomicznie, lepiej odżywia się, jest mniej palaczy i osób z nadwagą niż południe kraju, region Padu wykazuje wyższy współczynnik umieralności z powodu nowotworów, jak podkreślono w raporcie Uniwersytetu w Bolonii.
„Wszystkie badania wyraźnie i jednoznacznie wskazują, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy życiem na silnie zanieczyszczonym obszarze a wysokim ryzykiem degeneracji zdrowia” – mówi profesor Signorelli, prezes Stowarzyszenia Szkół Zdrowia Publicznego w Regionie Europejskim (ASPHER ).
Szczególnie zagrożone są ośrodki miejskie, przy czym według EEA miasto Cremona w regionie Lombardii ma czwarte co do wielkości stężenie PM2,5 w Europie.
Z raportu Europejskiej Sieci Dziennikarstwa Danych wynika, że miasta takie jak Werona, Padwa i Vicenza również wykazały wzrost stężenia PM2,5 w latach 2018–2022.
Ciężka walka o regiony Padu
Położenie geograficzne, które umożliwiło Włochom uprzemysłowienie północy, jest takie samo, które spowodowało pogorszenie jakości powietrza. Na równinach wytwarzanych jest 35 procent krajowej produkcji rolnej, na których znajdują się fabryki produkujące dachówki i cegły.
Otoczona Alpami od północy i pasmem Apeninów od południa, dolina gromadzi zanieczyszczenia atmosferyczne. W gęsto zaludnionych miastach gromadzi się niezdrowa koncentracja.
„Dolina Padu charakteryzuje się wysokim poziomem urbanizacji i warunkami meteorologicznymi, które na ogół nie sprzyjają rozprzestrzenianiu się substancji zanieczyszczających” – wyjaśnia Secondo Barbero, dyrektor generalny Regionalnej Agencji Ochrony Środowiska (ARPA) w Piemoncie.
Jest to szczególnie prawdziwe zimą, kiedy wieje słaby wiatr i jest chłodniej, a gęstsze powietrze porusza się wolniej, zatrzymując zanieczyszczenia w atmosferze. Ta zwiększona stagnacja oznacza również, że ludzie są narażeni na te zanieczyszczenia przez dłuższy czas niż latem.
„Zatem zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń poniżej limitów określonych w prawodawstwie UE wymaga w Dolinie Padu znacznie większego wysiłku niż na innych obszarach” – mówi Barbero.
Jednak w ciągu ostatnich 20 lat nastąpiła pewna poprawa. Odejście od paliw kopalnych w transporcie i systemach ogrzewania domów spowodowało niewielki spadek poziomu substancji zanieczyszczających atmosferę w dolinie.
W 2023 r. ilość PM10, PM2,5 i dwutlenku azotu spadła nawet do zalecanych na szczeblu krajowym limitów, co czyni go jednym z najlepszych lat pod względem zminimalizowania poziomów PM10 i PM2,5 w atmosferze.
„Potrzebna jest lepsza kampania informacyjna”
Jak wiele osób, Beatrice Bos pragnie zmian. Liderka zespołu organizacji Our Youth 4 Climate Milano, edukuje młodych ludzi w zakresie kwestii środowiskowych w Mediolanie i Lombardii.
„Mediolan to miasto z wielkimi problemami związanymi z zanieczyszczeniem, ale nikt tak naprawdę nie jest świadomy jego krytycznego stanu, zwłaszcza w porównaniu z innymi strefami w Europie” – wyjaśnia.
Znaczenia regionu nie można przecenić. Biorąc pod uwagę jedną trzecią populacji Włoch i wytwarzającą tam prawie połowę PKB, nic dziwnego, że instytucje krajowe i prywatne firmy nie chcą podkreślać, jak szkodliwa może być ta produktywność dla ludności Padu.
Jednak działania klimatyczne wymagają zmian. Według raportu komisji włoskiego Ministerstwa Zrównoważonej Infrastruktury i Mobilności konieczna jest dodatkowa inwestycja w wysokości 16 miliardów euro, aby zmniejszyć emisję o 55 procent do 2030 r. i osiągnąć zerową emisję netto do 2050 r.
„Z pewnością większość społeczeństwa jest świadoma niebezpieczeństw związanych z tym zanieczyszczeniem” – mówi Barbara Meggetto, prezes oddziału Legambiente Lombardia.
Legambiente to największa organizacja non-profit zajmująca się ochroną środowiska we Włoszech, finansująca badania i promująca bardziej ambitne polityki środowiskowe w władzach regionalnych i krajowych.
„Komunikacja instytucjonalna zawsze unikała konfrontacji obywateli z przyczynami, właśnie po to, aby nie wpływać na zachowania zakupowe i nawyki związane z mobilnością” – twierdzi, „skutecznie zapewniając swego rodzaju instytucjonalne alibi w odniesieniu do potrzeby rozwoju bardziej zrównoważonej mobilności osób i towarów”.
Sekretariat oddziału Legambiente w Emilii Romagna, Paola Fagioli, zgodziła się, że „potrzebna jest lepsza kampania informacyjna”.
Po przyjęciu w lutym przez Europejskie Biuro ds. Środowiska dyrektywy w sprawie jakości powietrza atmosferycznego UE dąży obecnie do maksymalnego ograniczenia zanieczyszczenia powietrza do zera netto do 2050 r.
Aby się tam dostać, dolina Padu we Włoszech walczy z ograniczeniami geologicznymi, meteorologicznymi, politycznymi i gospodarczymi.
W Modenie Valentina całuje Andreę, która przez większość swojego życia pracowała jako inżynier elektryk, a niedawno skończyła dwa lata wizyt w szpitalu z powodu raka.
„Trudno wykazać związek między zanieczyszczeniem a rakiem. Jeśli wykażą takie powiązanie, będą musieli zamknąć znaczną część obszaru” – mówi.
Valentina wzrusza ramionami z półuśmiechem. „Nie ma wystarczających badań”.
