Kiedy Ukraina wyjdzie z konfliktu, kraj ma obietnicę odbudowania się jako model wolnego, sprawiedliwego i włączającego społeczeństwa. Zapewnienie poszanowania praw osób niepełnosprawnych będzie głównym sprawdzianem powodzenia tego procesu, piszą Virginia Atkinson i Yuliia Sachuk.
Codziennie na Ukrainie wyją syreny alarmowe. Dźwięk sygnalizuje to, co stało się częścią codziennej rutyny Ukraińców: zbieganie po schodach do piwnicy, schronienie się na miejscu i, jak robią to miliony, pokonywanie wielu kilometrów, aby się schronić lub uciec.
Jednak osoby niepełnosprawne, które nie słyszą tych sygnałów, które nie mają dostępu do schronów przeciwbombowych, które nie mogą przedostać się przez granicę lub do schronu – nadal pozostają w tyle.
Rodzina pewnej kobiety – z których wszystkie są niewidome – nigdy nie wiedziała, gdzie znajduje się wejście do piwnicy ich apartamentowca.
Kiedy właściciel budynku powiedział mieszkańcom, aby się tam schronili, zostali zwolnieni, gdy zapytali o drogę.
To tylko jeden ze scenariuszy, w których osoby niepełnosprawne nie mogą uzyskać dostępu do schroniska. W 2023 r. MSW Ukrainy stwierdziło, że blisko 900 z ponad 4800 schronów było zamkniętych lub w złym stanie; większość pozostałych schronisk jest niedostępna dla osób niepełnosprawnych.
W zeszłym tygodniu na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos prezydent Wołodymyr Zełenski promował ukraiński plan pokojowy, wzywając swoich sojuszników, aby nadal angażowali się na rzecz Ukrainy „budować, odbudowywać, przywracać nam życie”.
Ponieważ właśnie w tym momencie na Ukrainie odbudowują się miasta, należy zdać sobie sprawę, że dla osób niepełnosprawnych nie istnieje uniwersalny podręcznik pozwalający przetrwać i odzyskać siły po wojnie.
Kiedy Ukraina wyjdzie zwycięsko i będzie prosperować jako inkluzywna demokracja, musi priorytetowo traktować tych, którzy obecnie pozostają w tyle.
Inwazja Rosji na pełną skalę pogorszyła sytuację
Sprawienie, by kraj pracował na rzecz zwiększonej populacji osób niepełnosprawnych, nie może czekać do zakończenia działań wojennych.
Według szacunków Państwowej Służby Statystycznej około 2,7 miliona Ukraińców jest niepełnosprawnych, choć ze względu na napiętnowanie i dyskryminację ze względu na samoidentyfikację liczba ta jest zaniżona; badanie przeprowadzone w 2020 r. przez ukraińską organizację pozarządową Fight for Right zajmującą się prawami osób niepełnosprawnych i Kijowską Międzynarodową Instytucję Socjologii wykazało, że 16,8% Ukraińców jest niepełnosprawnych, a liczba ta rośnie codziennie podczas konfliktu.
Przed inwazją na pełną skalę Ukraina zaczęła reformować swoje usługi społeczne, aby promować niezależność i podejście do niepełnosprawności oparte w większym stopniu na prawach.
W 2021 r. rząd przyjął Strategię na rzecz społeczeństwa bez barier, skupiającą się na „wzmocnieniu pozycji osób niepełnosprawnych, aby mogły w pełni uczestniczyć w społeczeństwie i zapewnić im możliwość korzystania ze swoich praw podstawowych”.
Kiedy jednak w lutym 2022 r. Rosja przeprowadziła inwazję na Ukrainę na pełną skalę, wysiłki te zostały gwałtownie zahamowane.
Informacje rozpowszechniane wśród opinii publicznej obejmowały kluczowe informacje, takie jak godzina policyjna, informacje o tym, gdzie szukać schronienia oraz wskazówki dotyczące stanu wojennego.
Oleksandr, mężczyzna z niepełnosprawnością wzroku, przez pierwsze miesiące inwazji nie mógł dowiedzieć się, gdzie kupić chleb, a informacje były w dużej mierze niedostępne ze względu na brak zasobów w języku migowym, dużych czcionek oraz formatów audio i wizualnych.
Podczas ewakuacji niektórzy pozostawili bliskich, starszych lub niepełnosprawnych. Według raportu Amnesty International 4000 starszych, niepełnosprawnych Ukraińców zostało zmuszonych do przebywania w instytucjach państwowych.
Jak pisze „Washington Post” w otrzeźwiającym raporcie na temat niepełnosprawnych Ukraińców przesiedlonych wewnętrznie, wiele z tych instytucji znajduje się w odległych obszarach i narusza międzynarodowe standardy dotyczące dostępu osób niepełnosprawnych do niezależnego podejmowania decyzji.
Dzieci niepełnosprawne mają zaległości w lekcjach szkolnych, a rodzinom dzieci niepełnosprawnych zapewnia się niewielkie wsparcie lub nie zapewnia się go wcale.
Nawet dotarcie do granicy nie gwarantuje pozwolenia na jej przekroczenie. Według szacunków organizacji Fight for Right tysiącom niepełnosprawnych mężczyzn odmówiono przejazdu przez granicę.
Przepisy o poborze stanowią, że osoby niepełnosprawne nie podlegają poborowi, jednak funkcjonariusze straży granicznej nie są uczuleni na niepełnosprawność i często odsyłają niepełnosprawnych mężczyzn bez informacji, jakie dokumenty muszą przekroczyć.
Potrzebna pomoc podmiotów międzynarodowych
Wyzwania stojące przed osobami niepełnosprawnymi w czasie wojny wskazują na wyzwania, z którymi Ukraina będzie się liczyć podczas odbudowy.
Liczba osób niepełnosprawnych już w czasie wojny gwałtownie wzrosła, a wielu z nich to ranni żołnierze. Jak wskazano w niedawnym raporcie AP, ranni weterani muszą otrzymać środki umożliwiające samodzielne poruszanie się po świecie.
Dla wielu żołnierzy, dzieci i dorosłych – zarówno rannych, jak i zdrowych – trauma wywołana widokiem tych okrucieństw niewątpliwie wpłynie na ich zdrowie psychiczne i emocjonalne na resztę życia.
Aby Ukraina mogła prosperować jako demokracja inkluzywna, podmioty międzynarodowe muszą priorytetowo potraktować znalezienie rozwiązań tych problemów.
Zbliżająca się Konferencja na rzecz Odbudowy Ukrainy, która odbędzie się w Berlinie, będzie okazją do skupienia uwagi na zapewnieniu znaczącego zaangażowania osób niepełnosprawnych w odnowę gospodarczą i reformy Ukrainy.
Budynki należy odbudowywać w sposób dostępny, instytucje należy porzucić na rzecz strategii umożliwiających osobom niepełnosprawnym niezależne życie w społeczeństwie, nowe przepisy i polityki opracowane w ramach procesu przystąpienia do UE powinny być zgodne z Konwencją ONZ o prawach człowieka Osoby niepełnosprawne oraz wybory przeprowadzane po zniesieniu stanu wojennego powinny być dostępne dla wyborców niepełnosprawnych.
Wiele udogodnień, które można zastosować, to te, z których już korzystamy w życiu codziennym, niezależnie od tego, czy jest to oprogramowanie do zamiany głosu na tekst w naszych telefonach, czy rampy, które czynią budynki bardziej dostępnymi dla osób niepełnosprawnych fizycznie lub rodziców z małymi dziećmi.
Stawką jest demokracja
My, członkowie Międzynarodowej Fundacji Systemów Wyborczych (IFES) i organizacji Fight for Right, jesteśmy zaangażowani w robienie tego, co do nas należy.
Przed wyborami samorządowymi na Ukrainie w 2020 r. zespół IFES wsparł Centralną Komisję Wyborczą i organizacje osób niepełnosprawnych w zaprojektowaniu kodu QR, który umożliwiałby osobom posiadającym smartfon korzystanie z treści pisanych w ukraińskim języku migowym i formacie audio.
Ta metoda rozpowszechniania edukacji wyborców została wyróżniona Nagrodą za Innowacyjną Praktykę przyznaną przez Projekt Zero przy ONZ w Wiedniu. To samo można zrobić z każdą inną informacją, która może uratować życie.
Gdy Ukraina powróci do normalnego życia demokratycznego, będziemy nadal współpracować z ukraińskimi partnerami, aby zapewnić odzwierciedlenie tych standardów w wyborach i umożliwienie wszystkim Ukraińcom udziału w procesie politycznym.
Od początku inwazji na pełną skalę społeczność globalna uznała, że stawką jest demokracja.
Kiedy Ukraina wyjdzie z konfliktu, kraj ma obietnicę odbudowania się jako model wolnego, sprawiedliwego i włączającego społeczeństwa.
Zapewnienie poszanowania praw osób niepełnosprawnych będzie papierkiem lakmusowym tego, czy to się powiedzie.
