Norweski pisarz Jon Fosse jest najnowszym laureatem literackiej Nagrody Nobla. Jest osobą wagi ciężkiej w dziedzinie opowiadania historii, ale nie jest powszechnie znany w anglojęzycznym świecie. Być może to się wkrótce zmieni.
Jon Fosse jest niezwykle utalentowanym autorem sztuk teatralnych, powieści, poezji, esejów, tłumaczeń i literatury dla dzieci. A jednak dla wielu osób może to być pierwszy raz, kiedy o nim słyszą. Mimo ogromnego uznania, jakie jego sztuki zyskały w Norwegii, rzadko były one wystawiane m.in. na scenie angielskiej.
Tak naprawdę dopiero, gdy Fosse został przejęty przez niezależne wydawnictwo Fitzcarraldo Editions, większość jego dzieł w ogóle doczekała się tłumaczeń na język angielski. Wydawnictwo Fitzcarraldo Editions zostało założone w 2014 roku i szybko zyskało imponującą sławę dzięki tłumaczeniom pięciu laureatów Nagrody Nobla: Swietłany Aleksijewicz (2015), Olgi Tokarczuk (2018), Annie Ernaux (2022) i Jona Fosse (2023).
Mając to na uwadze, oto nasz krótki przewodnik po laureatze Nagrody Nobla Jonie Fosse.
Trochę biografii
Fosse urodził się w 1959 roku w Haugesund w Norwegii. Jest dzieckiem kwakrów i luterańskich pietystów. Na jego twórczość wpłynęło duchowe otoczenie i niemal śmiertelny wypadek, gdy miał zaledwie siedem lat.
Zaczął pisać w młodym wieku, zanim rozpoczął studia na Uniwersytecie w Bergen. Jego pierwsza powieść „Raudt, svart” (Czerwony, Czarny) została opublikowana w 1983 roku, kiedy Fosse miał jeszcze dwadzieścia kilka lat. Ta pierwsza powieść stanowiła zerwanie z popularnym wówczas w Norwegii stylem socrealizmu, który mimo to wyraźnie poruszał temat samobójstwa. Od tego czasu konsekwentnie publikuje w różnych mediach.
Proza
Wydawane w latach 1995-1996 książki Fosse „Melancholia I-II” są przykładem ekspansywnego arsenału literackiego Fosse. Opowiadając fabularyzowaną historię dziewiętnastowiecznego norweskiego artysty Larsa Herterviga, Fosse odtwarza wydarzenia, które doprowadziły do załamania psychicznego Herteviga, wplatając w narrację perspektywę wewnętrzną i zewnętrzną.
Jednym z najbardziej znanych zbiorów opowiadań Fosse’a jest jego „Scenes from a Childhood”, wydany jako zbiór w języku angielskim w 2018 roku. Zestawiając prace od początku jego kariery do 2013 roku, jest to doskonałe miejsce do zapoznania się z odważnymi stylami Fosse’a – zarówno czasami minimalistyczny i zapierający dech w piersiach odważny w swoich wyobrażeniach.
Prace dramatyczne
Dziesięć lat po wydaniu pierwszej powieści pierwszą sztuką Fosse’a, którą Fosse wystawił w 1994 r., była „Og aldri skal vi skiljast” (I nigdy się nie rozstaniemy). Jednak była to sztuka, którą napisał wcześniej, „Nokon kjem til å komme” (Ktoś przyjdzie), wystawionym po raz pierwszy w 1996 roku w Paryżu, pozwolił w pełni poznać talent dramatyczny Norwega.
Spektakl opowiada o parze, która zaszyła się na odludziu, oczekując przybycia. Grając w „Czekając na Godota” Samuela Becketta, Fosse zgłębia temat niepokoju i zazdrości w związkach, zadziwiając publiczność.
Arcydzieło
Fosse nadal gromadzi niesamowity dorobek dynamicznych dzieł. Jego sztuki były szeroko wystawiane na całym świecie, ale to najnowsze dzieła prozatorskie najwyraźniej przechyliły szalę jurorów Nagrody Nobla. Jego septologia – siedem książek wydanych w trzech wydaniach – to jego opus magnum. Liczący 1250 stron monolog starszego artysty Asle’a rozmawiającego ze sobą jest arcydziełem refleksji i duchowego wyznania.
Za swoją pracę Fosse został doceniony na arenie międzynarodowej przed Nagrodą Nobla. Zdobył Nagrodę Ibsena w 1996 r. i Nagrodę Ibsena w 2010 r.; w 2011 roku otrzymał Grotten, honorową rezydencję króla Norwegii; a jego ostatnie wydanie septologii było nominowane do Międzynarodowej Nagrody Bookera w 2022 roku.
