Kapitał ludzki jest potęgą Europy, ale coraz częściej ludzie współpracują z nowymi technologiami i sztuczną inteligencją (AI). Głównym tematem tegorocznego Europejskiego Forum Zatrudnienia i Praw Socjalnych, które odbyło się w dniach 16–17 listopada, było zapewnienie pracownikom możliwości wykorzystania prawdziwego potencjału sztucznej inteligencji przy jednoczesnym ustaleniu jasnych zasad utrzymujących jakość pracy.
Forum badało potencjalne korzyści sztucznej inteligencji w zakresie wyników biznesowych, tworzenia miejsc pracy, podnoszenia kwalifikacji siły roboczej i ograniczania zagrożeń fizycznych. Pojawiły się obawy dotyczące potencjalnych negatywnych skutków, takich jak przeniesienie miejsca pracy, kwestie cyberbezpieczeństwa i praktyki dyskryminacyjne.
Wprowadzenie sztucznej inteligencji zmieni nasz krajobraz pracy. Miejsca pracy znikną, pojawią się nowe, a wiele z nich ulegnie znaczącym zmianom. Zmiana ta nie tylko zmieni wymagane zestawy umiejętności, ale także spowoduje dostosowania w szkołach i programach szkoleniowych. Zmieniające się środowisko pracy będzie z kolei miało wpływ na dynamikę relacji między pracownikami a pracodawcami.
Stopa bezrobocia w UE wynosząca 6% jest najniższa w historii. Oczekuje się jednak, że do 2050 r. populacja UE w wieku produkcyjnym będzie się zmniejszać o 1 milion osób rocznie – to małe miasto traci co roku. Mniejsza siła robocza, spadający wskaźnik urodzeń i większa liczba osób w wieku 75+ będą stanowić obciążenie dla rynków pracy, produktywności i konkurencyjności UE, a także systemów ochrony socjalnej.
Niezbędne jest wykorzystanie sztucznej inteligencji do zapewniania korzyści, a jednocześnie ochrony społeczeństwa – w tym pracowników – przed jej potencjalnie szkodliwymi skutkami.
„W szybko zmieniającym się świecie pracy powinniśmy zawsze cenić innowację i wydajność, ale musimy także w dalszym ciągu chronić pracowników za pomocą odpowiednich ram regulacyjnych. Musimy zapobiegać nadużyciom i zadbać o to, aby człowiek zachował kontrolę” – wyjaśnił Joost Korte, dyrektor generalny Komisji Europejskiej ds. zatrudnienia, spraw społecznych i włączenia społecznego.
Europejski komisarz ds. rynku wewnętrznego Thierry Breton również był optymistą: „Sztuczna inteligencja – i ściśle z nią powiązana gospodarka oparta na danych – wyznacza bardzo głębokie zmiany w naszej gospodarce i naszym społeczeństwie. Ale przygotowujemy się do tego. Od początku tej kadencji stworzyliśmy ramy umożliwiające przewidywanie tych przemian: stosując holistyczne podejście, niezbędne ze względu na wszechstronność sztucznej inteligencji”.
Ochrona pracowników
Europejski komisarz ds. pracy i praw socjalnych Nicolas Schmit wyjaśnił, że w zmieniającym się świecie pracy związanym z pojawieniem się algorytmów i sztucznej inteligencji pracownikom platform należy zagwarantować te same prawa, co tradycyjnym pracownikom. Powiedział, że szczególnie ważne jest podejście skoncentrowane na człowieku, szczególnie w relacjach asymetrycznych uruchamianych przez algorytmy.
„Dzięki nowym technologiom, takim jak ChatGPT, praca może być wydajniejsza, szybsza, łatwiejsza i uproszczona” – powiedział Schmit. „Musimy jednak także zadbać o to, aby pracownicy czerpali korzyści z każdego nowego przełomu. Największym wyzwaniem jest ustanowienie systemu, w którym zyski uzyskane dzięki sztucznej inteligencji są rozdzielane sprawiedliwie”.
Proponowana przez Komisję dyrektywa w sprawie pracowników platform ma być pierwszym definiującym przykładem regulacji sztucznej inteligencji w dziedzinie pracy i ma na celu zarządzanie tzw. platformami ekonomii gig.
Beate Andrees, zastępca dyrektora generalnego i dyrektor regionalny na region Europy i Azji Środkowej w Międzynarodowej Organizacji Pracy, zauważyła, że technologia jest zarówno szansą, jak i ryzykiem. Możliwość udoskonalenia działań, zwiększenia ryzyka zawodowego i środków bezpieczeństwa oraz rozwiązania problemu niedoboru siły roboczej. Ryzyko zarządzania algorytmicznego pojawia się podczas procesu rekrutacji i selekcji, w tym propagowania uprzedzeń ze względu na płeć lub podważania praw do prywatności. Zorganizowanie pracowników platform może być również wyzwaniem ze względu na brak fizycznej obecności w miejscu pracy.
Kluczowe znaczenie ma także to, aby pracownicy mieli wpływ na to, w jaki sposób można zarządzać zmianami w ich rolach. Esther Lynch, Sekretarz Generalna Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych (ETUC), stwierdziła, że utrzymywanie zaangażowania pracowników i inwestowanie w nowe procesy to ważny element uczenia się pracy w oparciu o sztuczną inteligencję. „Pracownicy chcą udziału i dyskusji na temat zmian oraz dostępu do szkoleń. Konieczne jest umożliwienie ram informowania ich” – stwierdziła.
Główny przekaz płynący przez Forum był jasny: niezależnie od tego, jak bardzo zaawansowana będzie technologia, kluczem w dalszym ciągu będą pracownicy-ludzie i to oni powinni być głównymi beneficjentami postępu technologicznego.
Szanse dla sztucznej inteligencji
Tim O’Reilly, założyciel i dyrektor generalny O’Reilly Media przewidział, że sztuczna inteligencja będzie miała wpływ na każdy zawód, ale dodał, że nie da się jeszcze przewidzieć, co stworzy sztuczna inteligencja. Należy zwiększyć przejrzystość w odniesieniu do kryteriów stosowanych przez firmy zajmujące się sztuczną inteligencją do szkolenia swoich modeli oraz do wprowadzania regulacji z szybkością technologii, a nie szybkością bieżących działań rządu.
Andrea Nahles, przewodnicząca Federalnej Agencji Pracy w Niemczech, podkreśliła, że nikt nie powinien zostać pominięty. Pierwszym krokiem jest podniesienie świadomości. Istnieją wątpliwości co do podnoszenia kwalifikacji, które można rozwiązać poprzez lepszą komunikację. Podała przykłady miejsc, w których w Niemczech ma miejsce podnoszenie świadomości. Dyrektor zarządzająca Accenture, Laetitia Cailleteau, stwierdziła natomiast, że tempo transformacji jest bezprecedensowe. Według niedawnego badania 91% kadry kierowniczej realokuje środki na sztuczną inteligencję.
Umiejętności również w centrum uwagi
W ramach Europejskiego Roku Umiejętności duży nacisk położono na to, jak inicjatywy UE pomagają w rozwijaniu umiejętności cyfrowych w terenie. Europejskie Forum Zatrudnienia i Praw Socjalnych podkreśliło, że umiejętności są niezbędne dla innowacji, zrównoważonego wzrostu, wysokiej jakości miejsc pracy i europejskiej konkurencyjności oraz stawienia czoła transformacji ekologicznej i cyfrowej. Jedno było jasne: pracodawcy, pracownicy i decydenci muszą być przygotowani.
Niedawne badanie Eurobarometru wykazało, że 75% małych i średnich przedsiębiorstw ma trudności z rekrutacją osób posiadających odpowiednie umiejętności, a prawie połowa wszystkich dorosłych i co trzecia osoba pracująca w Europie nie posiada podstawowych umiejętności cyfrowych. Aby pokonać te przeszkody, UE wyznaczyła sobie ambitny cel, aby do 2030 r. 80% wszystkich Europejczyków posiadało co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe. UE chce również, aby do 2030 r. w Europie zatrudnionych było 20 milionów specjalistów w dziedzinie ICT, przy zrównoważonej reprezentacji mężczyzn i kobiet .
Przedsiębiorczość i prawa społeczne
W sesji pytań i odpowiedzi na temat przedsiębiorczości młodych omówiono wymagania, jakie muszą spełniać młodzi ludzie, aby mogli prosperować i odnosić sukcesy jako przedsiębiorcy w erze sztucznej inteligencji. Hannah Wundsam, dyrektor zarządzająca AustrianStartups, podkreśliła potrzebę zaszczepiania wśród uczniów ducha przedsiębiorczości poprzez programy takie jak Tydzień Przedsiębiorczości Młodzieży. Podkreśliła także luki w nauczaniu przedsiębiorczości na europejskich uniwersytetach oraz wyzwania, przed którymi stoją przedsiębiorcy, chcąc zapewnić kapitał wysokiego ryzyka na potrzeby zwiększenia skali działalności.
Etyk AI, Olivia Gambelin, zasugerowała wyjście poza podejście oparte na ryzyku i zapewnienie przedsiębiorcom zasobów do projektowania sztucznej inteligencji zgodnie z wartościami.
Na koniec warsztaty na temat Europejskiego filaru praw socjalnych zachęciły uczestników do krytycznego zastanowienia się nad tym, co jest potrzebne do dalszego wdrażania Europejskiego filaru praw socjalnych, a także dostosowania polityki społecznej w UE do przyszłości. Wyzwania takie jak zmiany demograficzne, rewolucja ekologiczna i cyfrowa, niedobory wykwalifikowanej siły roboczej, niekonwencjonalne wzorce pracy oraz utrzymujące się widmo ubóstwa i nierówności będą miały dalekosiężne konsekwencje dla rynku pracy i systemów ochrony socjalnej.
