Unia Europejska jest coraz bliżej zreformowania swojej polityki migracyjnej, co stanowi okazję trafiającą się raz na pokolenie na ustanowienie spójnych zasad dla wszystkich państw członkowskich. Jednak przed dotarciem do mety wciąż pozostaje wiele do zrobienia.
Reforma ta stanowi skomplikowany zbiór pięciu powiązanych ze sobą aktów prawnych znanych jako Nowy pakt o migracji i azylu.
Pomimo swojej nazwy Pakt nie jest nowy: został przedstawiony przez Komisję Europejską we wrześniu 2020 r. jako jedna ze sztandarowych propozycji prezydent Ursuli von der Leyen i szybko stał się przedmiotem intensywnej medialnej analizy, zarówno ze względu na swój innowacyjny charakter, jak i wywołał zawziętą debatę wśród przywódców UE.
Pakt ma w zamierzeniu stanowić całościowe, wszechstronne ramy prawne, które mogą odwrócić losy doraźnego zarządzania kryzysowego prowadzonego w ostatniej dekadzie, kiedy to kraje podejmowały jednostronne i nieskoordynowane środki, aby poradzić sobie z napływem osób ubiegających się o azyl.
Ta niezależna polityka poważnie podważyła zbiorowy proces podejmowania decyzji w Unii i często sprawiała, że Bruksela wyglądała na nieistotną obserwatorkę prawdopodobnie najbardziej wybuchowej politycznie kwestii w porządku obrad.
„Migracja jest europejskim wyzwaniem wymagającym europejskiej reakcji” – wielokrotnie powtarzała Ursula von der Leyen.
Pakt przewiduje precyzyjne i przewidywalne zasady określające zadania państw członkowskich i instytucji UE w normalnych i wyjątkowych warunkach, tak aby nikt nie musiał zadawać pytania „co teraz?”. za każdym razem, gdy granica zewnętrzna znajduje się pod presją.
Ostatecznym celem jest znalezienie idealnej równowagi między odpowiedzialnością narodów pierwszej linii, takich jak Włochy, Grecja i Hiszpania, które przyjmują najwięcej osób ubiegających się o azyl, a zasadą solidarności, której powinny przestrzegać inne kraje.
Pięć głównych części Paktu to:
- Rozporządzenie w sprawie przeglądu
- Zmienione rozporządzenie Eurodac
- Zmienione rozporządzenie w sprawie procedur azylowych (APR)
- Rozporządzenie w sprawie zarządzania azylem i migracją (AMMR)
- Rozporządzenie w sprawie kryzysu i siły wyższej
Projekty ustaw podlegają zwykłej procedurze ustawodawczej: Parlament Europejski i Rada UE najpierw ustalają odrębne stanowiska, a następnie spotykają się, aby wypracować kompromisowy tekst. Następnie nowy tekst musi zostać zatwierdzony przez obie instytucje: najpierw legislatorów, a później państwa członkowskie.
Kierując się mantrą „nic nie jest uzgodnione, dopóki wszystko nie zostanie uzgodnione”, postęp jest boleśnie powolny. Jednak nowy impuls polityczny, który pojawił się na początku tego roku, ożywił nadzieje, że cały pakiet będzie mógł zostać sfinalizowany przed wyborami europejskimi w 2024 r.
Oto, co musisz wiedzieć o Nowym pakcie o migracji i azylu.
Regulamin Screeningu i Eurodac
Te dwa są najbardziej technicznymi aktami prawnymi i są ogólnie uważane za „najmniej kontrowersyjne” w całym pakcie, co oznacza, że najprawdopodobniej zostaną zakończone w pierwszej kolejności.
Rozporządzenie w sprawie kontroli bezpieczeństwa przewiduje procedurę poprzedzającą wjazd, mającą na celu szybkie sprawdzenie profilu osoby ubiegającej się o azyl. Będzie dotyczyć obywateli państw spoza UE, którzy nielegalnie przedostają się na terytorium bloku, sprowadzanych na brzeg w ramach akcji poszukiwawczo-ratowniczej lub zatrzymanych po uniknięciu kontroli granicznej.
W ramach tej procedury zbierane będą informacje na temat tożsamości migranta, odcisków palców i wizerunku twarzy, a także sprawdzany będzie stan zdrowia, bezpieczeństwo i podatność na zagrożenia. Nie powinien trwać dłużej niż pięć dni. Po zebraniu wszystkich szczegółów władze krajowe będą mogły podjąć decyzję o kolejnym etapie procesu azylowego.
Dowody biometryczne będą przechowywane w europejskiej daktyloskopii (Eurodac), wielkoskalowej unijnej bazie danych, która umożliwia krajom weryfikację nowych wniosków o azyl z tymi, które zostały zarejestrowane w przeszłości. System Eurodac obowiązuje od 2003 r. i jest używany przez 27 państw członkowskich, Islandię, Norwegię, Szwajcarię i Liechtenstein.
Główną zmianą wynikającą ze zmienionego rozporządzenia Eurodac jest przeniesienie punktu ciężkości z liczenia indywidualnych wniosków na liczenie indywidualnych wnioskodawców. Teoretycznie pomoże to władzom rozpoznać poprzednich wnioskodawców, uniemożliwi uchodźcom przemieszczanie się między krajami i przyspieszy powrót osób, których wnioski zostały odrzucone.
Aktualna sytuacja: Rada zatwierdziła swój mandat dotyczący obu rozporządzeń w dniu 22 czerwca 2022 r., natomiast Parlament Europejski przyjął wspólne stanowisko w sprawie Eurodac w dniu 12 grudnia 2022 r. i w sprawie badań przesiewowych w dniu 20 kwietnia 2023 r.
Negocjacje toczą się osobno i są uważane za bardzo zaawansowane. Do tej pory odbyły się trzy rundy rozmów w sprawie Screeningu, nowa zaplanowano na połowę października, a sześć na temat Eurodac, co stanowi największą liczbę w ramach Paktu.
RRSO i AMMR
Nie dajcie się zwieść niemożliwym do wymówienia akronimom: te dwa projekty ustaw stanowią sedno reformy migracyjnej i są omawiane łącznie jako szkielet Paktu. Żadne z nich nie zmienia jednak naczelnej zasady polityki migracyjnej UE: kraj pierwszego przybycia staje się krajem rozpatrującym wniosek o azyl.
Zmienione rozporządzenie w sprawie procedur azylowych (APR) pojawia się zaraz po sprawdzeniu, kiedy migrant formalnie ubiega się o ochronę międzynarodową. Określa dwie możliwości:
- Procedura graniczna dla wnioskodawców, którzy pochodzą z kraju o niskim wskaźniku przyznawania wiz (takiego jak Tunezja, Egipt, Maroko i Pakistan), dostarczyli fałszywych informacji lub stwarzają ryzyko dla bezpieczeństwa narodowego. Władze nie zezwolą tym wnioskodawcom na wjazd na terytorium kraju i mogą zastosować środki detencyjne. Procedura graniczna powinna trwać maksymalnie 12 tygodni. Jeśli wniosek zostanie odrzucony, władze będą miały kolejne 12 tygodni na odesłanie migranta do obcego kraju.
- Normalna procedura azylowa dla pozostałych wnioskodawców, w tym małoletnich bez opieki i rodzin z dziećmi poniżej 12 roku życia. Kraje mogłyby zezwolić wnioskodawcom na wjazd na swoje terytorium i zapewnić im zakwaterowanie.
Zgodnie z rozporządzeniem wszystkie 27 państw członkowskich powinno dysponować w dowolnym momencie wystarczającymi zasobami, aby rozpatrzyć minimalną liczbę wniosków o azyl i decyzji nakazujących powrót. Rada określiła tę „wystarczającą zdolność” na 30 000 rocznie dla całego bloku.
Następnie jest rozporządzenie w sprawie zarządzania azylem i migracją (AMMR), które ustanawia najbardziej przełomowy element Paktu: system „obowiązkowej solidarności”, który zostanie uruchomiony, gdy jedno lub więcej państw członkowskich znajdzie się pod „presją migracyjną”.
System zmusi inne kraje do pomocy, korzystając z trzech różnych opcji:
- Relokacja pewnej liczby osób ubiegających się o azyl na swoim terytorium.
- Zapłać składkę za każdą osobę ubiegającą się o azyl, której odmawia relokacji.
- Finansowanie wsparcia operacyjnego, takiego jak personel, obiekty i sprzęt techniczny.
Darowizny zostaną przekazane do „puli solidarności”, z której będą mogły skorzystać kraje znajdujące się pod presją. Komisja Europejska nalega, aby żadne państwo członkowskie nie było zmuszane do relokacji migrantów, jeśli udzieli pomocy w ramach którejkolwiek z dwóch pozostałych opcji.
Aktualna sytuacja: Parlament Europejski uzgodnił wspólne stanowisko w sprawie RRSO w dniu 28 marca br., a w sprawie AMMR miesiąc później, 20 kwietnia.
Dla państw członkowskich długo oczekiwany przełom nastąpił 8 czerwca po maratonie rozmów w Luksemburgu, podczas których ustalono obowiązkowy cel wynoszący 30 000 relokacji rocznie i wkład w wysokości 20 000 euro na osobę ubiegającą się o azyl. Zaproponowali także, aby większa liczba migrantów, w tym uratowanych na morzu, kwalifikowała się do procedury granicznej.
Współprawodawcy odbyli jak dotąd cztery rundy negocjacji w sprawie dwóch kluczowych dossier.
Rozporządzenie kryzysowe
To ostatni element labiryntowej układanki.
Rozporządzenie kryzysowe określa wyjątkowe zasady, które będą miały zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy system azylowy bloku będzie zagrożony nagłym i masowym napływem uchodźców, jak miało to miejsce podczas kryzysu migracyjnego w latach 2015–2016, lub sytuacją siły wyższej, np. 19 pandemia.
W tych okolicznościach organy krajowe będą mogły zastosować bardziej rygorystyczne środki, takie jak wydłużenie procedury granicznej i okres zatrzymania osób, które odrzuciły wniosek o wizę, z 12 do 20 tygodni.
Organizacje pozarządowe skrytykowały te odstępstwa, ostrzegając, że mogą one prowadzić do izolacji na dużą skalę, utrudniać rozpatrywanie wniosków o azyl i zwiększać ryzyko zawracanie (wysyłanie migrantów z powrotem do krajów, w których spotyka ich poważna krzywda).
Rozporządzenie w sprawie kryzysu opiera się na AMMR i przewiduje szybsze wdrożenie trzech środków solidarności, w tym przekazywanie wniosków o azyl między państwami członkowskimi, aby zmniejszyć obciążenia nałożone na kraj przyjazdu.
Aktualna sytuacja: Parlament Europejski zatwierdził swoje wspólne stanowisko 20 kwietnia br., natomiast Rada zatwierdziła swój mandat 4 października, uzupełniając listę zadań do wykonania. Godną uwagi zmianą jest usunięcie przez Radę możliwości przyznania „natychmiastowej ochrony” uchodźcom uciekającym przed sytuacją nadzwyczajnego zagrożenia, taką jak konflikt zbrojny.
Pierwsza runda negocjacji planowana jest na drugi tydzień października.
