Szerszy obraz, jaki UE musi rozważyć, jeśli chce opracować skuteczną i wszechstronną strategię wobec Iranu, przedstawia kraj stojący w obliczu zasadniczego kryzysu politycznego, gospodarczego, środowiskowego, społecznego i demograficznego, pisze Cornelius Adebahr.
Lipiec okazał się „najgorętszym miesiącem na Ziemi”. Miejsca takie jak Phoenix i Pekin, położone po niemal przeciwnych stronach globu, ucierpiały z powodu tych samych upałów.
W świecie o rosnącym potencjale konfliktu zbrojnego te bardzo namacalne skutki zmian klimatycznych powinny przypominać przyjaciołom i wrogom, jak blisko są ze sobą powiązani.
Jedno miejsce jednak się wyróżnia: Iran. Kraj ten nie tylko mocno odczuwa skutki globalnego ocieplenia, ale jest także rządzony przez reżim, który utrzymuje się na regionalnej niestabilności i wrogości wobec Zachodu.
Rozliczenie się z Republiką Islamską będzie zatem decydujące dla sposobu stawienia czoła globalnym wyzwaniom, nawet z udziałem nieprzyjaznych aktorów w szerszym kontekście.
Ponieważ jednak spolaryzowana, toksyczna debata w USA nie pozwala na niuanse, Unia Europejska i jej państwa członkowskie muszą zaproponować taką innowację polityczną.
Oczywiście łatwiej to powiedzieć niż zrobić, biorąc pod uwagę, że UE w ciągu ostatniego roku zaostrzyła swoje stanowisko wobec Teheranu w wielu kwestiach.
Na szczycie tej listy znajdują się dostawy irańskich dronów do Rosji, wykorzystywane do masowych ataków na ukraińskie miasta, tuż za nimi plasują się tłumienie przez reżim powszechnego sprzeciwu, wstrzymywanie negocjacji nuklearnych i – choć w znacznie mniejszym stopniu w opinii opinii publicznej – jawne branie zakładników podwójnego obywatelstwa w celu uzyskania koncesji.
Nic z tego nie sprawia, że Republika Islamska jest aktorem szczególnie przyjemnym we współpracy, a co dopiero zapewniającym korzyści ze współpracy.
Jednocześnie państwa członkowskie UE rzeczywiście mają interesy w regionie, które wymagają minimum dawania i brania.
Samo unikanie reżimu, czego domagali się niektórzy w odpowiedzi na niedawną rewoltę, nie poprawia sytuacji w zakresie praw człowieka w kraju ani nie może cofnąć zagrożeń nuklearnych lub innych.
Niedobór wody pogłębia problemy Iranu
Tutaj zaczyna się klimat: podczas gdy Europa Południowa zmagała się tego lata z ogromną falą upałów, Iran ucierpiał z powodu rekordowych temperatur.
Zarówno tu, jak i tam zwiększone parowanie spowodowane rosnącą temperaturą i obniżającym się poziomem wód gruntowych, w połączeniu ze złą gospodarką wodną i zwiększonym zużyciem wody na potrzeby upraw, energii i przemysłu, prowadzą do powszechnych niedoborów.
Na początku sierpnia rząd irański nałożył ogólnokrajowe zamknięcie na wzór pandemii w odpowiedzi na ekstremalne upały, podczas gdy Włochy rozważają wprowadzenie programu urlopów tymczasowych na wzór pandemii dla osób pracujących na zewnątrz.
Jak dotąd gwałtowne starcia były rzadkie, ale zdarzały się w Iranie – dość często, np. w Chuzestanie i Isfahanie – oraz w Europie (rzadziej, ale wcześniej w tym roku we Francji).
Nieprzypadkowo to właśnie w prowincjach Sistan i Beludżystan we wschodnim Iranie, na granicy z Pakistanem, doszło do najcięższych protestów w ciągu miesięcy po śmierci Mahsy Amini we wrześniu ubiegłego roku i które według prawodawców tego kraju wyczerpią się wody do połowy września.
Wydaje się, że niedobór wody jest kwestią łączącą – i łączącą – wiele innych kwestii politycznych nękających zwłaszcza Iran.
Ochrona kumpli będzie zgubą reżimu Teheranu
Hamuje wzrost gospodarczy w społeczeństwie, którego niegdysiejsza cebula młodzieżowa starzeje się wraz ze spadkiem liczby urodzeń i wzrostem emigracji, zarówno z powodu wysokiego bezrobocia, jak i represji politycznych.
Konfrontuje także grupy społeczne, wiejskie i miejskie, rolników i konsumentów, przeciwko sobie, gdy zarówno napięcia etniczne, jak i podział między centrum a peryferiami powodują niestabilność.
Co więcej, klientelistyczna polityka wodna faworyzująca kumpli z establishmentu politycznego i aparatu bezpieczeństwa, którzy ponownie kontrolują znaczną część infrastruktury kraju – pomyśl o tamach do wytwarzania energii elektrycznej – i przemysłu (takiego jak chemikalia, stal i rafinerie), pomogła zwrócić ludność przeciwko system polityczny zbudowany na gorliwości religijnej i ucisku kobiet.
Dzieje się tak w momencie, gdy do objęcia stanowiska przywódczego najprawdopodobniej zostaną zaledwie kilka lat, biorąc pod uwagę podeszły wiek ajatollaha Alego Chamenei – ma 84 lata – i zły stan zdrowia, przynajmniej według częstych spekulacji.
Wiążąc swoje losy z Rosją przeciwko Zachodowi
A to zanim spojrzymy na obraz regionalny, gdzie potyczki z Afganistanem, spory z Irakiem i Turcją dotyczące transgranicznych przepływów wody oraz groźba wojny z Izraelem w związku z programem nuklearnym tego kraju przeważają nad jeszcze niesprawdzonym niedawnym zbliżeniem Teheranu z Arabią Saudyjską.
W skali globalnej Republika Islamska związała swój los z Rosją i Chinami, aby lepiej stawić czoła „Zachodowi”, choć wynikające z tego zależności gospodarcze i polityczne w niewielkim stopniu pomagają złagodzić liczne problemy środowiskowe tego kraju.
Dlatego szerszy obraz, jaki UE musi rozważyć, jeśli chce opracować skuteczną i wszechstronną strategię wobec Iranu, obejmuje kraj stojący w obliczu zasadniczego kryzysu politycznego, gospodarczego, środowiskowego, społecznego i demograficznego.
Mimo to, zamiast mieć nadzieję na raczej wcześniejszy niż później upadek reżimu, UE powinna szukać sposobów współpracy w obliczu wspólnych wyzwań – zarówno po to, by stawić im czoła, jak i w interesie ustanowienia powiązań z zamkniętym społeczeństwem.
Woda może być powodem do budowania mostów
Przyznanie się do własnych zmagań ze skutkami zmian klimatycznych, takimi jak rosnący niedobór wody, w dużym stopniu przyczynia się do zaspokojenia pilnych potrzeb środowiskowych na poziomie oczu.
Otwarty dialog na temat procesów regeneracyjnych, które przyniosą wymierne korzyści społeczeństwu i gospodarce Iranu, mógłby pomóc w stworzeniu podstawy zaufania, którego w przeciwnym razie brakowałoby.
Umożliwiłoby to również współpracę z podmiotami rządowymi, zarówno krajowymi, jak i lokalnymi, a także organizacjami międzynarodowymi w kraju, włączając jednocześnie społeczeństwo obywatelskie i środowisko akademickie.
Takie wysiłki pomogłyby UE przekształcić rodzącą się dyplomację wodną w podejście operacyjne, które można byłoby zastosować w innych regionach świata.
Służyłby także jako szablon postępowania z innymi antagonistycznymi reżimami mającymi znaczenie dla Europy poprzez określenie obszaru polityki nieideologicznej współpracy opartej na ludzkich potrzebach.
Biorąc pod uwagę, że sytuacja wokół Iranu jest reprezentatywna dla przyszłych konfliktów geopolitycznych, zakończenie obecnego impasu i podjęcie znaczącej współpracy dobrze przysłużyłoby się UE w jej dążeniu do zostania istotnym podmiotem na poziomie globalnym.
