W większości państw członkowskich UE na początku każdego roku szkolnego duża część wakatów nauczycielskich pozostaje nieobsadzona, często z powodu niskich płac, dużego obciążenia pracą i starzenia się populacji nauczycieli.
Wraz z początkiem roku szkolnego w całej UE okazuje się, że 24 państwa członkowskie zmagają się z niedoborem nauczycieli. Ma to negatywny wpływ na proces uczenia się uczniów i utrudnia realizację celu, jakim jest zapewnienie wysokiej jakości edukacji dla wszystkich.
Szwecja została uznana za jeden z krajów najbardziej dotkniętych tą sytuacją – do 2035 r. potrzeba tam 153 000 wykwalifikowanych nauczycieli.
Według raportu Komisji Europejskiej „Monitor Edukacji i Szkolenia” z 2023 r. tylko Chorwacja i Cypr nie zgłosiły braku kadry edukacyjnej, natomiast w przypadku Grecji publiczne dane nie pozwalają ocenić, czy wszystkie potrzeby są zaspokojone, czy też może brakować pracowników w określonych dziedzinach.
W większości krajów brakuje nauczycieli, zwłaszcza tych uczących przedmiotów ścisłych, a także wykwalifikowanego personelu w zakresie edukacji i opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym.
Niemiecki Związek Zawodowy Pracowników Edukacji i Nauki, GEW, ostrzegał „przed obniżaniem standardów kwalifikacji pedagogicznych w celu zrekompensowania niedoboru kadr”.
Dlaczego więc ten problem jest tak poważny i jak rozprzestrzenił się w całej UE?
Jakie są przeszkody?
Zawód nauczyciela zmaga się z wieloma niekorzystnymi problemami, wśród których można wymienić niskie wynagrodzenia, niepewność zatrudnienia i duże obciążenie pracą.
Gauthier Catteau był nauczycielem geografii we francuskojęzycznej części Belgii. Rozpoczął karierę nauczycielską w wieku 22 lat.
Kiedy skończył 29 lat, Catteau zrezygnował z bycia nauczycielem i przeszedł do inżynierii. Wcześniej zdarzyło mu się uczyć przed 39 nastolatkami.
„Dojeżdżałem do szkoły trzy godziny dziennie, bo mieszkam na wsi” – powiedział. „I wybrałem pracę w Brukseli, bo dawała mi poczucie bezpieczeństwa”.
Odległość dojazdów, duże obciążenie pracą i ograniczone perspektywy zawodowe zaczęły wydawać się nie do pogodzenia z jego chęcią założenia rodziny.
Według Eurostatu w 2021 r. jedynie 8% ogółu kadry nauczycielskiej stanowiły osoby poniżej 30 roku życia.
Integracja ukraińskich dzieci w szkołach UE z powodu wojny dodatkowo pogłębiła problem niedoboru nauczycieli w Europie.
W Polsce w lutym 2023 r. do edukacji wczesnoszkolnej zapisanych było 43 800 dzieci przesiedlonych z Ukrainy.
Tymczasem wiele krajów zmaga się ze starzeniem się populacji nauczycieli, a w ciągu najbliższych kilku lat spodziewana jest fala przejść na emeryturę, co jeszcze bardziej zwiększy presję na system.
W Portugalii jeden ze związków zawodowych nauczycieli, Fenprof, szacuje, że od 4700 do 4800 nauczycieli przejdzie na emeryturę — „najwyższa liczba w tym tysiącleciu”. Do 2030 r. kraj będzie potrzebował ponad 30 000 nowych nauczycieli zawodowych.
Rozwiązanie obejmujące całą UE?
Komisja Europejska wspiera mobilność nauczycieli i przyznaje nagrody za innowacyjne praktyki dydaktyczne, aby zaradzić temu niedoborowi kadrowemu i przywrócić prestiż temu zawodowi.
Wiele krajów UE próbowało również przyciągnąć emerytów z powrotem do zawodu, uzupełniając luki nauczycielami zatrudnianymi na podstawie umów tymczasowych, co stanowiło rozwiązanie doraźne.
W kwietniu tego roku sekretarz generalny irlandzkiego stowarzyszenia ASTI Kieran Christie stwierdził, że Departament Edukacji potrzebuje „całkowitej zmiany sposobu myślenia”, aby rozwiązać obecny problem niedoboru nauczycieli.
Christie zasugerował, że należy wdrożyć szereg inicjatyw mających na celu zachęcenie nauczycieli, którzy wyjechali z Irlandii, aby pracować za granicą, do powrotu.
Rozwiązanie na szczeblu UE może być jednak trudne do wdrożenia.
„Jednym z powodów, dla których trudno jest opracować porównywalny w Europie wskaźnik niedoboru nauczycieli dla różnych krajów, jest fakt, że w poszczególnych krajach obowiązują różne zasady dotyczące instytucji edukacyjnych” – napisał ekonomista zajmujący się edukacją Giorgio Di Pietro w raporcie technicznym dla Wspólnego Centrum Badawczego UE.
„Na przykład formalne kwalifikacje nauczycielskie można uzyskać w różny sposób w różnych krajach. W niektórych krajach nauczycielem zostaje się automatycznie po ukończeniu programu przygotowawczego dla nauczycieli, podczas gdy w innych są dodatkowe kroki do ukończenia”.
