Według raportu „Światowy stan demokracji 2023” Europa utrzymuje swój status regionu o najwyższych wynikach w zakresie demokracji na świecie, jednak w wielu krajach zaobserwowano spadki.
Jak wynika z nowego raportu Międzynarodowego Instytutu Demokracji i Pomocy Wyborczej (International IDEA), organizacji międzyrządowej z siedzibą w Sztokholmie.
Europa utrzymuje swój status regionu o najlepszych wynikach na świecie, jednak w wielu krajach, w tym w demokracjach o ugruntowanej pozycji, takich jak Wielka Brytania, Austria i Holandia, zaobserwowano spadki.
Jak zatem wypadają kraje europejskie pod względem osiągnięć demokratycznych i które hrabstwa charakteryzują się najwyższym poziomem wartości demokratycznych w Europie?
Globalne pogorszenie się utrzymało
Coroczny raport International IDEA bada stan demokracji na całym świecie. W tegorocznym raporcie zatytułowanym „Raport o globalnym stanie demokracji 2023 – nowe mechanizmy kontroli i równowagi” stwierdzono, że w każdym regionie świata demokracja w dalszym ciągu się kurczy, przy spadku co najmniej jednego kluczowego wskaźnika jej funkcjonowania w ciągu ostatnich pięciu lat na podstawie 17 wskaźników, od swobód obywatelskich po niezawisłość sądów w prawie połowie ze 173 objętych badaniem krajów.
Spadek ten został zintensyfikowany przez erozję formalnych mechanizmów kontroli i równowagi – wyborów, parlamentów i sądów – które – jak wynika z raportu – z trudem stoją na straży prawa i pociągają do odpowiedzialności polityków. Pogorszenie to następuje w sytuacji, gdy kryzys kosztów utrzymania, zmiany klimatyczne i wojna Rosji z Ukrainą stanowią ogromne wyzwania dla wybranych przywódców.
„Wiele krajów boryka się obecnie nawet z podstawowymi aspektami demokracji” – powiedział Sekretarz Generalny Międzynarodowej IDEA Kevin Casas-Zamora.
„Ale chociaż wiele naszych formalnych instytucji, takich jak ciała ustawodawcze, słabnie, istnieje nadzieja, że te bardziej nieformalne mechanizmy kontroli i równowagi, od dziennikarzy po organizatorów wyborów i komisarzy ds. walki z korupcją, mogą skutecznie walczyć z tendencjami autorytarnymi i populistycznymi”.
Zamiast jednej ogólnej klasyfikacji, tegoroczny raport klasyfikuje kraje w czterech głównych kategoriach osiągnięć demokratycznych: praworządność, prawa, reprezentacja i uczestnictwo. Każda kategoria jest skalowana w zakresie od 0 do 1, gdzie 1 oznacza najbardziej demokratyczną.
Kraje nordyckie na czele
Kraje nordyckie wykazują najlepsze wyniki w zakresie demokracji. Patrząc na wyniki, Dania znajduje się na szczycie trzech z czterech kategorii na świecie. W pierwszej dziesiątce we wszystkich kategoriach znajdują się także Norwegia i Finlandia, a Szwecja w trzech kategoriach.
W 2022 r. Niemcy również wykazały się wyjątkowymi wynikami w zakresie demokracji, zajmując miejsca w pierwszej dziesiątce we wszystkich czterech kategoriach.
Dzięki skonsolidowaniu demokracji w Europie Francji i Wielkiej Brytanii udało się dotrzeć do pierwszej dwudziestki tylko w dwóch kategoriach. Pod względem praworządności Wielka Brytania zajmuje 17. miejsce, a Francja 20. W kategorii praw Francja znalazła się na 27., a Wielka Brytania na 34. miejscu.
Węgry, Polska i Rumunia wykazują najgorsze wyniki w UE
W 2022 r., patrząc zarówno na wyniki, jak i na światowy ranking, niektórzy członkowie UE ze Wschodu nie wykazywali się świetnymi wynikami w zakresie demokracji. Są to Węgry, Polska i Rumunia. Nie znaleźli się w pierwszej pięćdziesiątce rankingu praworządności.
Cztery kraje w Europie zostały sklasyfikowane jako niedemokratyczne
Cztery kraje oddaliły się od reszty Europy
W raporcie wymieniono Azerbejdżan, Białoruś, Rosję i Turcję jako kraje niedemokratyczne. Według wyników Turcja poradziła sobie nieco lepiej niż pozostałe trzy kraje. Żaden z nich nie plasuje się jednak w pierwszej setce w żadnej z czterech kategorii. „Wyraźnie niedemokratyczna grupa Azerbejdżanu, Białorusi, Rosji i Turcji (Turcja) oddaliła się od reszty Europy, osiągając wyniki znacznie poniżej średniej europejskiej w przypadku większości wskaźników demokracji” – podsumowano w raporcie.
Zmiana w ciągu ostatnich 5 lat: spadki i wzrosty
Chociaż kraje europejskie wyraźnie przodują we wszystkich czterech kategoriach, patrząc na zmiany między 2017 a 2022 rokiem, w wielu ugruntowanych demokracjach w Europie nastąpił znaczny spadek konkretnych wskaźników funkcjonowania demokracji. W raporcie podkreślono pogorszenie wyników długoletnich i silnych demokracji, w tym Austrii, Luksemburga, Holandii, Portugalii i Wielkiej Brytanii.
Spadki dotknęły kilka wskaźników, z których najczęstsze to praworządność (zwłaszcza przewidywalne egzekwowanie prawa) i wolność prasy. Kraje te nadal osiągają dobre wyniki w większości czynników, ale „spadki podkreślają znaczenie ciągłej czujności w demokracji zabezpieczającej na przyszłość” – czytamy w raporcie.
Zmiany wyników pomiędzy 2017 a 2022 rokiem wskazują na spadki i wzrosty. Podczas gdy na wykresie powyżej wszystkich krajów, Międzynarodowa IDEA odnosi się jedynie do zmian pięcioletnich z poziomem istotności statystycznej 0,05.
Opierając się na tej podstawie, kilka krajów europejskich wykazało znaczny spadek praworządności. Wyniki siedmiu krajów UE w tej kategorii spadły o ponad 0,05 punktu. Spadek ten był szczególnie znaczący w Portugalii, Austrii, Holandii i na Węgrzech. Po Białorusi największy spadek wykazała Wielka Brytania.
Austria i Wielka Brytania również znalazły się wśród krajów, w których nastąpił istotny spadek w kategorii „Prawa”. Trzeci najwyższy spadek w tej kategorii miała Francja.
Niemcy osiągnęły bardzo wysokie noty we wszystkich kategoriach, jednak ich wynik w Reprezentacji znacząco spadł.
Pomimo spadków na Węgrzech i w Polsce, Europa Środkowa była epicentrum wzrostu demokracji, stając się drugim podregionem osiągającym najlepsze wyniki w zakresie praworządności, zgodnie z raportem. Mołdawia, Łotwa, Armenia, Rumunia i Azerbejdżan poprawiły swoje wyniki w zakresie praworządności o ponad 0,05 punktu.
Co mierzą te kategorie?
Według raportu cztery główne kategorie badają różne wymiary funkcjonowania demokracji.
Prawa to zbiorcza miara sprawiedliwego systemu prawnego, poszanowania swobód obywatelskich, zakresu dostępności materialnego i społecznego wsparcia demokracji oraz stopnia, w jakim realizowana jest polityczna i społeczna równość między grupami społecznymi i płciami.
Praworządność to nowy zagregowany środek wprowadzony w tym roku (z porównaniami z 2021 r.). Obejmuje ocenę niezależności sądownictwa od wpływów rządu, zakresu, w jakim administracja publiczna wykorzystuje swoje urzędy do celów osobistych, przewidywalności egzekwowania prawa oraz stopnia, w jakim ludzie są wolni od przemocy politycznej.
Reprezentacja jest zbiorczą miarą wiarygodności procesów wyborczych (w tym wyborów wolnych od nieprawidłowości, partii politycznych mających swobodę działania, inkluzywności prawa do głosowania oraz zakresu obsadzania urzędów krajowych przez osoby wybrane), skuteczność organów ustawodawczych i jakość lokalnej reprezentacji demokratycznej.
Uczestnictwo jest zbiorczą miarą zaangażowania obywateli w demokratyczną ekspresję w trakcie wyborów i pomiędzy nimi. Obejmuje ocenę kontekstu, w którym działa społeczeństwo obywatelskie, siły grup interesu, stopnia zaangażowania ludzi w stowarzyszenia i związki zawodowe oraz frekwencji wyborczej w wyborach krajowych.
