Porozumienie zawarte między Włochami a Albanią w sprawie outsourcingu rozpatrywania wniosków o azyl nie narusza prawa UE, ponieważ mieści się „poza” prawem UE, twierdzi europejska komisarz Ylva Johansson.
„Wstępna ocena naszych służb prawnych wskazuje, że nie stanowi to naruszenia prawa UE, lecz wykracza poza prawo UE” – powiedziała w środowe popołudnie Johansson, odpowiedzialna za tekę spraw wewnętrznych.
Komentarze te stanowią pierwszą reakcję polityczną na wysokim szczeblu Brukseli na dziewięciostronicowy protokół niespodziewanie ogłoszony w zeszłym tygodniu przez premier Włoch Giorgię Meloni i jej albańskiego odpowiednika Ediego Ramę. Na mocy umowy Włochy będą zlecać temu krajowi bałkańskiemu rozpatrywanie do 36 000 wniosków o azyl rocznie.
Procedura będzie miała zastosowanie do migrantów, którzy zostali uratowani na morzu przez władze włoskie, a następnie wyładowani w albańskiej nadmorskiej miejscowości Shëngjin, gdzie na koszt Rzymu zostaną zbudowane dwa ośrodki i podlegające wyłącznie włoskiej jurysdykcji.
Migranci goszczeni w ośrodkach nie będą mogli opuszczać obiektów w oczekiwaniu na rozpatrzenie wniosku, które nie powinno trwać dłużej niż 28 dni. Według Meloniego wykluczone zostaną kobiety w ciąży, dzieci i osoby bezbronne.
Datę uruchomienia wyznaczono na wiosnę 2024 r., choć protokół wymaga jeszcze przełożenia na odpowiednie akty prawne i ratyfikacji przez albański parlament.
„Uważam, że jest to porozumienie o zasięgu europejskim” – powiedziała Meloni obok Ramy.
Jeśli umowa zostanie ostatecznie zastosowana, będzie to pierwszy przypadek przeniesienia przez państwo członkowskie Unii Europejskiej części swoich obowiązków azylowych na kraj trzeci. Pomysł ten został zaproponowany przez Danię i Austrię w reakcji na plan Wielkiej Brytanii–Rwandy, który został w środę rano brytyjski Sąd Najwyższy uznał tę ustawę za niezgodną z prawem.
Projekt Włoch wzbudził obawy dotyczące eksterytorialnego stosowania prawa UE, ponieważ wnioski składane w ośrodkach w Albanii będą składane w celu uzyskania ochrony międzynarodowej we Włoszech, a nie w Albanii.
„Prawo UE nie ma zastosowania poza terytorium UE” – stwierdziła Johansson.
Dodała jednak, że biorąc pod uwagę członkostwo Włoch w bloku i obowiązkowe przyjęcie wspólnego prawodawstwa, zasady, które będą obowiązywać w centrach Albanii, będą w rzeczywistości mieć charakter europejski i naśladować ramy obowiązujące na włoskiej ziemi.
„Jeżeli stosowane jest prawo włoskie, osoby powinny zostać zbadane zgodnie z prawem włoskim przez władze włoskie i po (pozytywnej) decyzji o azylu powinny zostać przewiezione do Włoch lub, jeśli nie, z powrotem do kraju pochodzenia, a jeśli nie jest to możliwe, z powrotem do Włoch” – powiedział Johansson.
„Włochy przestrzegają prawa UE, co oznacza, że obowiązują te same zasady. Jednak z prawnego punktu widzenia nie jest to prawo UE, ale prawo włoskie (które) jest zgodne z prawem UE”.
Uwagi Johanssona nie rozwiązują jednak w pełni niepewności prawnej wokół protokołu. Nadal nie jest jasne, czy Włochy będą mogły odstąpić od norm UE na terytorium Albanii i zastosować inną procedurę azylową wobec wnioskodawców przenoszonych do ośrodków. Nie jest również jasne, czy potencjalne naruszenia, które mają miejsce wewnątrz obiektu, mogłyby skłonić Komisję Europejską do podjęcia kroków prawnych, ponieważ wydaje się, że władza wykonawcza zdystansowała się od realizacji umowy.
Inną kwestią, która wymaga jeszcze wyjaśnienia, jest to, czy Włochy będą mogły przekazywać do państwa trzeciego migrantów uratowanych na wodach włoskich, które są uważane za część ich suwerennego terytorium, w przeciwieństwie do migrantów uratowanych na wodach międzynarodowych.
Ocena prawna ma charakter wstępny i nie została jeszcze upubliczniona. TylkoGliwice skontaktował się z Komisją Europejską z prośbą o dalsze informacje.
Amnesty International ostrzegała wcześniej, że protokół włosko-albański „może mieć druzgocące konsekwencje dla osób ubiegających się o azyl, które mogą być narażone na długotrwałe przetrzymywanie i inne naruszenia poza kontrolą włoskich organów sądowych”.
