Rumunia i Bułgaria mają nadzieję, że wkrótce rozpoczną budowę dwóch nowych elektrowni wodnych na Dunaju, pomimo rosnących obaw o ich wpływ na środowisko i bezpieczeństwo jądrowe.
Pierwsza z nowych elektrowni byłaby zlokalizowana między Turnu Magurele (Rumunia) a Nikopolem (Bułgaria), druga łączyłaby rumuńskie miasto Calarasi z bułgarskim miastem Silistra. Zanim zaczną działać w ciągu najbliższych 10 do 15 lat, zwiększą liczbę 700 zapór i jazów już zbudowanych wzdłuż Dunaju i jego dopływów.
Rzeka jest drugą co do długości w Europie i rozciąga się na ponad 2800 km przez 10 krajów: Niemcy, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Bułgarię, Rumunię, Ukrainę i Mołdawię.
Rządy Bułgarii i Rumunii opowiadają się za projektami jako sposobem na zwiększenie ich suwerenności energetycznej poprzez wykorzystanie obfitych wspólnych zasobów.
„Najwyższy czas, aby Bułgaria skorzystała z tego zasobu naturalnego” – czytamy na swojej stronie internetowej bułgarskiego Ministerstwa Energii. Tymczasem rumuński minister energii Sebastian Burduja powiedział TylkoGliwice, że pierwsza zapora „jest uważana za opłacalną inwestycję, o ważnej przepustowości ponad 800 MW mocy zainstalowanej, podzielonej po połowie z Bułgarią.”
„Ogromny” wpływ na środowisko lokalne
Ale chociaż istnieje zgoda polityczna dla realizacji projektów, rentowność elektrowni wodnych rodzi wiele pytań z punktu widzenia ochrony środowiska.
„Wpływ na ten konkretny odcinek granicy byłby ogromny. W tej części znajdują się setki wysp, które są bardzo cenne” – powiedział TylkoGliwice Ulrich Eichelmann, dyrektor generalny RiverWatch, organizacji non-profit monitorującej stan europejskich rzek.
Budowa zapór w dolnej części Dunaju spowodowałaby zatopienie wielu z tych wysp. „Obszary te są najprawdopodobniej ostatnimi miejscami tarła kilku jesiotrów, a także śledzi. Dla wszystkich tych gatunków byłby to zabójczy efekt aż do Morza Czarnego” – dodał.
Raport dotyczący adekwatności środowiskowej oceniający strategię energetyczną Rumunii na lata 2019-2030, w którym początkowo uwzględniono projekt Turnu Magurele-Nikopol, wzbudził obawy dotyczące dwóch kluczowych obszarów chronionych Natura 2000, przez które elektrownia mogłaby przeciąć: Corabia-Turnu Magurele i Suhaia.
Obszary te mają znaczenie ekologiczne, ponieważ występują na nich ważne siedliska naturalne i półnaturalne, w tym lasy iglaste, wierzbowe i topolowe. Region ten służy również jako miejsce lęgowe gatunków wymienionych w unijnej dyrektywie ptasiej, takich jak dzięcioły, czaple żółte i czaple białe.
Potencjalne szkody wykraczają poza te obszary chronione, a krajobrazy położone w dolnym biegu rzeki są narażone na znaczne przekształcenia w wyniku oddziaływania elektrowni wodnych. „Kiedy płynąca woda jest uboższa w osady, które byłyby zatrzymywane przez zaporę, rozpocząłby się proces erozji wybrzeża, wpływający na Deltę i Morze Czarne, z dalszymi konsekwencjami dla ich ekosystemów i różnorodności biologicznej”, Camelia Ionescu, WWF Romania’s Freshwater Kierownik projektu, powiedział TylkoGliwice.
Pozbawiona osadów Dunaju i wdarta przez Morze Czarne, Delta Dunaju stanie w obliczu nieuchronnego zniszczenia. Delta, druga co do wielkości w Europie, jest najlepiej zachowaną deltą na kontynencie i stanowi podstawę różnorodności biologicznej z bogatymi siedliskami, florą i fauną.
Bezpieczeństwo jądrowe w niebezpieczeństwie?
Zmniejszony przepływ wody może również zagrozić rumuńskiej elektrowni jądrowej Cernavoda, położonej poniżej obu proponowanych elektrowni wodnych.
Zakład nuklearny polega na wodzie z Dunaju do chłodzenia swoich reaktorów. Ponieważ planowane są dwa nowe reaktory, zapotrzebowanie elektrowni na wodę ma wzrosnąć. Niewystarczająca podaż może zwiększyć ryzyko wypadków lub wstrzymać działalność.
Wreszcie, te dwa projekty mogą również kolidować z innymi, które są już oceniane.
„Istnieje już projekt między Rumunią a Bułgarią o nazwie Fast Danube, który ma ukończone studium wykonalności, mające na celu poszukiwanie rozwiązań usprawniających żeglugę na Dunaju” – podkreślił Ionescu z WWF Rumunia.
„Jest konflikt, jeśli z jednej strony mówimy o rozwiązaniach hydrotechnicznych poprawiających żeglugę, a z drugiej inwestujemy w badania nad rozwojem elektrowni wodnych” – powiedziała, bo takie elektrownie mogą bardzo zakłócić żegluga rzeczna dla statków.
Organizacje pozarządowe patrzą na UE
Dla aktywistów Unia Europejska ma do odegrania kluczową rolę, ponieważ oba kraje mają nadzieję na pozyskanie funduszy unijnych na projekty.
Bułgaria włączyła energię wodną do swojej strategicznej wizji zrównoważonego rozwoju sektora energii w styczniu tego roku, przedstawiając swój zamiar zbudowania „870 MW nowych mocy wodnych do 2030 r.”, ściśle odpowiadających szacunkowej mocy elektrowni wodnej Turnu Magurele-Nikopol.
Greenpeace Bułgaria wszczęła postępowanie prawne przeciwko rządowi w związku z dokumentem, powołując się na brak konsultacji społecznych i kompleksowej oceny oddziaływania na środowisko, które są typowymi warunkami wstępnymi. Sąd oddalił skargę, stwierdzając, że dokument nie leży w interesie publicznym, gdyż nie ma mocy wiążącej.
„Odnieśliśmy wrażenie, że przygotowali go szybko, aby uzasadnić renegocjację Narodowego Planu Odbudowy i Odporności, ponieważ został wydany dokładnie w momencie, gdy Parlament chciał głosować za renegocjacją planu, a nie redukcją naszych emisji CO2” – Meglena Antonova, dyrektor biura Greenpeace w Bułgarii, powiedziała TylkoGliwice.
Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) to fundusz o wartości 800 miliardów euro utworzony przez UE w celu pobudzenia gospodarki bloku dotkniętej pandemią Covid-19 i którego celem są inwestycje w sektor ekologiczny i cyfrowy.
„Niesamowite” dochody lokalne
Nie jest jeszcze jasne, skąd będą pochodzić środki na budowę elektrowni wodnych. Prognozowano, że w 2018 r. sama fabryka Turnu Magurele-Nikopol będzie kosztować ponad 2 miliardy euro, ale biorąc pod uwagę obecne stopy inflacji, koszty prawdopodobnie będą znacznie wyższe.
Minister energii Rumunii nawiązał do potencjalnych opcji na szczeblu europejskim, w tym do Funduszu Modernizacyjnego i funduszy współpracy transgranicznej.
„Nie sądzimy, że uda im się tego dokonać dzięki krajowym funduszom na rzecz odbudowy i zwiększania odporności. Będą musieli uzyskać ścisłą zgodę na te fundusze UE” – powiedziała Antonova z Greenpeace Bułgaria.
„UE może odegrać kluczową rolę w moderowaniu tego typu procesów, tak aby państwa członkowskie nie przystępowały do megaprojektów bez faktycznego sprawdzenia ich wykonalności i trwałości, a nie z powodu obietnic inwestorów” – dodała.
Miejscowi wydają się jednak entuzjastycznie nastawieni do elektrowni wodnych, mimo że zdają sobie sprawę z ich wpływu na środowisko.
„Ten projekt zapewniłby pensje i podatki lokalnym budżetom, co byłoby niesamowite” – powiedziała TylkoGliwice Angela Dobre, mieszkanka Turnu Magurele prowadząca organizację non-profit zajmującą się rozwojem lokalnym. Była stażystką na budowie, kiedy pierwsza iteracja projektu rozpoczęła się w ostatnich latach komunizmu, ale nigdy nie została ukończona.
Tego typu projekt mógłby tchnąć nowe życie w starzejące się miasto o ograniczonych możliwościach dla młodych ludzi. „Tak zakrojone na szeroką skalę przedsięwzięcie wymagałoby wielu specjalistów. Pracowałaby tam ogromna aparatura” – powiedziała.
